Częstym problem, z jakim borykają się beneficjenci darmowego poradnictwa obywatelskiego- jest otrzymywanie ( pomimo orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego o niekonstytucyjności przepisu art. 17 ust. 1 b ustawy z dnia 28 listopada 2003 roku o świadczeniach rodzinnych w brzmieniu nadanym ustawą z dnia 7 grudnia 2012 roku o zmianie ustawy o świadczeniach rodzinnych oraz niektórych innych ustaw z przepisami art. 2 i art. 32 ust. 1 w związku z art. 69 Konstytucja RP) decyzji odmawiającej prawa do świadczenia pielęgnacyjnego z tytułu rezygnacji z zatrudniania lub innej pracy zarobkowej z tytułu opieki sprawowanej nad osobą u której niepełnosprawność powstała po 18 roku życia.
art. 17 Ustawy o świadczeniach rodzinnych a w szczególności ust. 1 i 5
1. Świadczenie pielęgnacyjne z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej przysługuje:
1) matce albo ojcu,
2) opiekunowi faktycznemu dziecka,
3) osobie będącej rodziną zastępczą spokrewnioną w rozumieniu ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej,
4) innym osobom, na których zgodnie z przepisami ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy ciąży obowiązek alimentacyjny, z wyjątkiem osób o znacznym stopniu niepełnosprawności
– jeżeli nie podejmują lub rezygnują z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu sprawowania opieki nad osobą legitymującą się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności albo orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji.
5. Świadczenie pielęgnacyjne nie przysługuje, jeżeli:
- osoba sprawująca opiekę:
a) 30 ma ustalone prawo do emerytury, renty, renty rodzinnej z tytułu śmierci małżonka przyznanej w przypadku zbiegu prawa do renty rodzinnej i innego świadczenia emerytalno-rentowego, renty socjalnej, zasiłku stałego, nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego, zasiłku przedemerytalnego, świadczenia przedemerytalnego lub rodzicielskiego świadczenia uzupełniającego, o którym mowa w ustawie z dnia 31 stycznia 2019 r. o rodzicielskim świadczeniu uzupełniającym,
b) ma ustalone prawo do specjalnego zasiłku opiekuńczego, świadczenia pielęgnacyjnego lub zasiłku dla opiekuna, o którym mowa w ustawie z dnia 4 kwietnia 2014 r. o ustaleniu i wypłacie zasiłków dla opiekunów;
2) osoba wymagająca opieki:
a) pozostaje w związku małżeńskim, chyba że współmałżonek legitymuje się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności,
b) została umieszczona w rodzinie zastępczej, z wyjątkiem rodziny zastępczej spokrewnionej, rodzinnym domu dziecka albo, w związku z koniecznością kształcenia, rewalidacji lub rehabilitacji, w placówce zapewniającej całodobową opiekę, w tym w specjalnym ośrodku szkolno-wychowawczym, z wyjątkiem podmiotu wykonującego działalność leczniczą, i korzysta w niej z całodobowej opieki przez więcej niż 5 dni w tygodniu;
3) na osobę wymagającą opieki inna osoba ma ustalone prawo do wcześniejszej emerytury;
4) (uchylony);
5) na osobę wymagającą opieki jest ustalone prawo do dodatku do zasiłku rodzinnego, o którym mowa w art. 10, prawo do specjalnego zasiłku opiekuńczego, prawo do świadczenia pielęgnacyjnego lub prawo do zasiłku dla opiekuna, o którym mowa w ustawie z dnia 4 kwietnia 2014 r. o ustaleniu i wypłacie zasiłków dla opiekunów;
6) na osobę wymagającą opieki inna osoba jest uprawniona za granicą do świadczenia na pokrycie wydatków związanych z opieką, chyba że przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego lub dwustronne umowy o zabezpieczeniu społecznym stanowią inaczej.
6. Zarejestrowanie w powiatowym urzędzie pracy jako osoba poszukująca pracy lub posiadanie statusu bezrobotnego nie ma wpływu na uprawnienie do świadczenia pielęgnacyjnego.
Organy administracji powołując się na te przesłanki jednocześnie wskazują na znajomość wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 21 października 2014 roku sygn.akt K 38/13, w którym to stwierdzono, że art. 17 ust. 1b ustawy o świadczeniach rodzinnych w zakresie, w jakim różnicuje prawo do świadczenia pielęgnacyjnego osób sprawujących opiekę nad osoba niepełnosprawną po ukończeniu przez nią wieku określonego w tym przepisie ze względu na moment powstania niepełnosprawności jest niezgodny z art. 32 ust.1 Konstytucji RP.
Uzasadniając decyzję odmowną organy administracji podkreślają, że Wyrok Trybunału nie oznacza usunięcia kryterium, o którym mowa w art. 17 ustawy, z ustawy.
Zdaniem organów wyrok Trybunału Konstytucyjnego nie kreuje nowego prawa do żądania świadczenia przez opiekunów dorosłych osób niepełnosprawnych, jeżeli niepełnosprawność ich podopiecznych powstała już po okresie dzieciństwa. Organ wskazuje w swojej decyzji, że wykonanie wyroku Trybunału wymaga podjęcia niezbędnych oraz niezwłocznych działań ustawodawczych prowadzących do przywrócenia równego traktowania opiekunów dorosłych osób niepełnosprawnych . Dalej wywodzi, że Trybunał Konstytucyjny nie eliminuje z obrotu prawnego przesłanki o której mowa w art. 17 ust.1b ustawy o świadczeniach rodzinnych, a więc nie deroguje tego przepisu. Wskazuje się, że wykonanie wyroku Trybunału wymaga podjęcia niezbędnych oraz niezwłocznych działań ustawodawczych prowadzących do równego traktowania opiekunów dorosłych osób niepełnosprawnych.
Na tej podstawie organy administracji samorządowej często odmawiają przyznania prawa do świadczenia pielęgnacyjnego z tytułu rezygnacji z zatrudniania lub innej pracy zarobkowej z tytułu opieki sprawowanej nad osoba, której niepełnosprawność powstała po 18 roku życia.
Kwestię ta rozstrzygał ostatnio Wojewódzki Sąd Administracyjny w Krakowie, w wyroku z dnia 9 kwietnia 2019 r. do sygn.akt III SA/Kr 169/19. Wskazuje on tam na wadliwość stanowiska organów administracji samorządowej w przedmiocie do skutków prawnych orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego
„Nie było i nie jest dopuszczalne wydanie decyzji administracyjnej na podstawie literalnego brzmienia art. 17 ust. 1b ustawy z 2003 r. o świadczeniach rodzinnych, albowiem z uwagi na wejście w życie od dnia 23 października 2014 r. orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego z dnia 21 października 2014 r. o sygn. akt K 38/13 art. 17 ust. 1b nie może być stosowany w zakresie, w jakim różnicuje prawo do świadczenia pielęgnacyjnego osób sprawujących opiekę nad osobą niepełnosprawną po ukończeniu przez nią wieku określonego w tym przepisie ze względu na moment powstania niepełnosprawności”.
W swoim uzasadnieniu Wojewódzki Sąd Administracyjny wskazuje, że „treść Konstytucji RP jednoznacznie zobowiązuje więc organy administracyjne do bezwzględnego stosowania orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego, w tym wypadku bezwzględnego stosowania przytoczonego wyżej orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego z dnia 21 października 2014 r. o sygn. akt K 38/13, obowiązującego od dnia 23 października 2014 r. Sąd podkreśla, że zgodnie z przytoczoną treścią Konstytucji RP, obowiązek stosowania dotyczy orzeczenia TK w rozumieniu rozstrzygnięcia, sentencji wyroku Trybunału Konstytucyjnego, a nie uzasadnienia tego orzeczenia”.
Dla organów administracyjnych istotnym jest to, że:
– po pierwsze: nie jest dopuszczalne wydanie decyzji administracyjnej po wejściu w życie orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego, na podstawie przepisu w takim jego kształcie normatywnym, który Trybunał uznał za niezgodny z Konstytucją RP, co oznacza, że w niniejszej sprawie nie było i nie jest dopuszczalne wydanie decyzji administracyjnej na podstawie literalnego brzmienia art. 17 ust. 1b ustawy o świadczeniach rodzinnych, albowiem z uwagi na wejście w życie od dnia 23 października 2014 r. orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego z dnia 21 października 2014 r. o sygn. akt K 38/13 art. 17 ust. 1b nie może być stosowany w zakresie, w jakim różnicuje prawo do świadczenia pielęgnacyjnego osób sprawujących opiekę nad osobą niepełnosprawną po ukończeniu przez nią wieku określonego w tym przepisie ze względu na moment powstania niepełnosprawności;
– po drugie: uzasadnienie nie stanowi treści rozstrzygnięcia, jak również nie zastępuje go, a jedynie zawiera argumentację mającą przemawiać za wydanym rozstrzygnięciem, dlatego brak jest podstaw prawnych do uznania, aby stanowiło w jakimkolwiek zakresie uzupełnienie rozstrzygnięcia.
Mając powyższe na uwadze należy zachęcać strony do składania odwołań od decyzji organów administracji w przedmiocie odmowy prawa do świadczenia pielęgnacyjnego z tytułu rezygnacji z zatrudniania lub innej pracy zarobkowej z tytułu opieki sprawowanej nad osoba, której niepełnosprawność powstała po 18 roku życia.
Adwokat Monika Piękoś