Zasadą jest, że każdy, w tym również osoba pozostająca w związku małżeńskim, odpowiada jedynie za zaciągnięte przez siebie zobowiązania. Jednak w przypadku osób pozostających w związku małżeńskim zasada ta doznaje pewnych modyfikacji.
Kwestia odpowiedzialności cywilnoprawnej jednego z małżonków za zobowiązania zaciągnięte przez drugiego małżonka zależy od szeregu czynników, w tym m.in. od ustroju majątkowego, jaki obowiązuje w danym małżeństwie. Co do zasady, zawierając związek małżeński, powstaje między małżonkami ustawowy ustrój wspólności majątkowej małżeńskiej. Jednak małżonkowie mogą, zawierając stosowną umowę małżeńską, rozszerzyć wspólność majątkową małżeńską, ograniczyć ją, ustanowić pomiędzy sobą rozdzielność majątkową albo rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków. Umowa taka dla swej ważności musi zostać zawarta w formie aktu notarialnego. Rozdzielność majątkowa może również zostać ustanowiona przez sąd m.in. z ważnych powodów na wniosek każdego z małżonków (tzw. przymusowa rozdzielność majątkowa małżeńska).
W niniejszym artykule przedstawiona zostanie problematyka odpowiedzialności cywilnoprawnej jednego z małżonków za zobowiązania zaciągnięte przez drugiego z małżonków w ustroju umownej rozdzielności majątkowej małżeńskiej oraz w ustroju ustawowej wspólności majątkowej małżeńskiej.
W przypadku, w którym małżonkowie pozostają w ustroju umownej rozdzielności majątkowej małżeńskiej, co do zasady jeden z nich nie odpowiada za zobowiązania zaciągnięte przez drugiego z nich. W takim przypadku każdy z małżonków zachowuje bowiem majątek nabyty przed zawarciem takiej umowy, a także majątek nabyty później. Jako że w takiej sytuacji mamy do czynienia z majątkami osobistymi każdego z małżonków, żaden z małżonków nie odpowiada swoim majątkiem (osobistym) za zobowiązania drugiego z małżonków. Jednak aby umowa taka była skuteczna względem wierzyciela współmałżonka, jej zawarcie i rodzaj muszą być takiemu wierzycielowi znane. Aby odpowiedzialność jednego z małżonków za zobowiązania drugiego z nich była wyłączona, umowa taka musi zostać zawarta w odpowiedniej, wskazanej wyżej formie, przed zaciągnięciem zobowiązania przez drugiego z małżonków, a kontrahent tego małżonka (zaciągającego zobowiązanie) musi zostać o fakcie jej zawarcia oraz o jej rodzaju powiadomiony – również przed zaciągnięciem u niego przedmiotowego zobowiązania.
Z kolei w przypadku pozostawania przez małżonków w ustroju ustawowej wspólności majątkowej małżeńskiej, mamy do czynienia z trzema rodzajami majątków, a mianowicie: majątkiem wspólnym oraz majątkami osobistymi każdego z małżonków. Jak to zostało wyżej wskazane, w takim wypadku co do zasady jeden z małżonków nie odpowiada swoim majątkiem osobistym za zobowiązania zaciągnięte przez drugiego z małżonków. Jednak w pewnych przypadkach i pod pewnymi warunkami wierzyciel jednego z małżonków może w takiej sytuacji dochodzić zaspokojenia swoich roszczeń przysługujących mu wobec tego małżonka z majątku wspólnego małżonków.
Do majątku wspólnego małżonków należą przedmioty majątkowe nabyte w czasie trwania ustawowej wspólności majątkowej małżeńskiej przez oboje małżonków lub przez jednego z nich, w tym w szczególności:
– pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków,
– dochody z majątku wspólnego oraz dochody z majątku osobistego każdego z małżonków,
– środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków,
– kwoty składek zewidencjonowanych na prowadzonym przez ZUS subkoncie, o którym mowa w art. 40a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.
Przedmioty majątkowe niewchodzące w skład majątku wspólnego należą do majątków osobistych małżonków. Są to w szczególności:
– przedmioty majątkowe nabyte przez danego małżonka przed powstaniem ustawowej wspólności majątkowej małżeńskiej,
– przedmioty majątkowe nabyte przez danego małżonka przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca postanowił inaczej,
– prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom,
– przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków,
– prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie,
– przedmioty uzyskane przez danego małżonka z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, co jednak nie dotyczy renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość,
– wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków,
– przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków,
– prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy,
– przedmioty majątkowe nabyte przez danego małżonka w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.
W przypadku pozostawania przez małżonków w ustroju ustawowej wspólności majątkowej małżeńskiej wierzyciel jednego z małżonków może żądać zaspokojenia swoich roszczeń nie tylko z majątku osobistego tego małżonka, lecz również z majątku wspólnego małżonków, jeżeli małżonek zaciągnął przedmiotowe zobowiązanie za zgodą drugiego małżonka. W takim wypadku wierzyciel może dochodzić zaspokojenia swojego roszczenia ze wszystkich składników majątkowych wchodzących w skład majątku wspólnego.
Jeśli natomiast zobowiązanie zaciągnięte zostało przez jednego z małżonków bez zgody drugiego małżonka, jeśli zobowiązanie jednego z małżonków nie wynika z czynności prawnej albo jeśli wierzytelność powstała przed powstaniem wspólności majątkowej małżeńskiej lub dotyczy majątku osobistego jednego z małżonków, wierzyciel może żądać zaspokojenia swojego roszczenia z:
- majątku osobistego małżonka, który zaciągnął to zobowiązanie, a także z:
- majątku wspólnego małżonków, lecz jedynie w następującym zakresie:
- z wynagrodzenia za pracę lub z dochodów uzyskanych z innej działalności zarobkowej przez małżonka, który zaciągnął to zobowiązanie,
- z korzyści uzyskanych z następujących praw małżonka, który zaciągnął to zobowiązanie: praw autorskich i praw pokrewnych, praw własności przemysłowej i innych praw twórcy.
Jeśli z kolei zobowiązanie zaciągnięte przez jednego z małżonków bez zgody drugiego z małżonków powstało w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa, wierzyciel może żądać zaspokojenia swojego roszczenia również z przedmiotów majątkowych wchodzących w skład tego przedsiębiorstwa.
W każdym z opisanych wyżej ustrojów majątkowych małżeńskich, tj. zarówno w ustroju umownej rozdzielności majątkowej małżeńskiej, jak i w ustroju ustawowej wspólności majątkowej małżeńskiej, każdy z małżonków jest odpowiedzialny za zobowiązania zaciągnięte przez drugiego z nich w sprawach wynikających z zaspokajania zwykłych potrzeb rodziny. Odpowiedzialność ta jest solidarna. Ponadto, bez względu na obowiązujący ustrój majątkowy małżeński, małżonek, który poręczył za zobowiązanie drugiego małżonka, odpowiada za nie solidarnie z małżonkiem, który zobowiązanie to zaciągnął, całym swoim majątkiem.
Radca Prawny Ewa Buczek