W ramach nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego co raz częściej pojawiają się pytania Beneficjentów o możliwość, czy też powinność wspierania finansowego rodzica przez dzieci.
Problem aktualizuje się przede wszystkim w sytuacji, w której Beneficjent posiada niskie uposażenie emerytalne, niepozwalające na zaspokojenie potrzeb życiowych, jest schorowany, a dzieci, pozostające w dostatku, nie poczuwają się do wspierania rodzica.
Artykuł 87 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (dalej: „kro”), rodzice i dzieci obowiązani są wspierać się wzajemnie. Czyli – pomagać materialnie, wspierać psychiczne, wspierać w chorobie, cierpieniu i kalectwie, a także przy podejmowaniu ważnych decyzji lub załatwianiu spraw życiowych oraz pomoc fizyczną przy wykonywaniu różnych czynności. To wzajemnie wsparcie dzieci i rodziców powinno być całkowicie bezinteresowne, bowiem wynika przede wszystkim z norm moralnych i trwa do śmierci jednych lub drugich.
Kodeks rodzinny i opiekuńczy (dalej: ”kro”) przewiduje możliwość wystąpienia z żądaniem alimentów od dziecka na rzecz rodzica. Dziecko, pełnoletnie, ma względem rodzica obowiązek alimentacyjny, który zgodnie z art. 128 kro polega na obowiązku dostarczania środków utrzymania. Obowiązek ten obciąża krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo. Obowiązek alimentacyjny dorosłego dziecka wobec rodziców istnieje bez względu na to, czy zamieszkuje ono z rodzicami, czy też osobno i czy założyły własne rodziny czy też nie. Rodzeństwo, jako krewni w tym samym stopniu – zobowiązani do alimentacji rodzica w częściach odpowiadających ich możliwościom zarobkowym i majątkowym.
Zgodnie natomiast z art. 133 § 2 kro – rodzic może żądać świadczeń alimentacyjnych wyłącznie, gdy znajduje się w niedostatku. Sytuacja niedostatku ma miejsce wówczas, gdy dana osoba ma trudności z utrzymaniem się na minimalnym poziomie. Sąd Najwyższy wyjaśniał w wielu orzeczeniach, iż niedostatek występuje on nie tylko wtedy, gdy uprawniony do alimentacji, czyli w omawianym przypadku – rodzic, nie ma żadnych środków utrzymania, lecz także wówczas, gdy nie może w pełni zaspokoić swoich usprawiedliwionych potrzeb.
Wysokość alimentów, jakich może domagać się rodzic od dorosłego dziecka zależy od
od usprawiedliwionych potrzeb rodzica oraz od zarobkowych i majątkowych możliwości dorosłego dziecka. Zatem każdorazowo, przy ustalaniu wysokości alimentów konieczne jest zbilansowanie kosztów utrzymania, kosztów pokrycia usprawiedliwionych wydatków na życie rodzica oraz zarobkowych i majątkowych możliwości dziecka. Ponadto, wykonanie obowiązku alimentacyjnego wobec rodzica niepełnosprawnej może polegać w całości lub w części na osobistych staraniach o utrzymanie lub opiekowanie się rodzicem. W takim wypadku świadczenie alimentacyjne pozostałych zobowiązanych – czyli np. pozostałej części rodzeństwa polega na pokrywaniu w całości lub w części kosztów utrzymania lub opieki nad rodzicem. Istotne jest, iż przy ustalaniu wysokości alimentów nie uwzględnia się świadczeń z pomocy społecznej, bowiem obowiązek alimentacyjny krewnego wyprzedza obowiązek socjalny państwa.
Dorosłe dziecko może uchylić się od wykonania obowiązku alimentacyjnego względem rodzica, jeżeli żądanie alimentów jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Taka sytuacja może zaistnieć, gdy o alimenty od dorosłego dziecka wystąpi rodzic, który w sposób zawiniony popadł w niedostatek. Niedostatek jest bowiem przesłanką powstania obowiązku alimentacyjnego, wyłącznie gdy jego przyczyną są okoliczności niezależne od woli osoby ubiegającej się o alimenty. Zatem świadczenia alimentacyjne nie będzie przysługiwało rodzicowi zdolnemu do pracy, jeśli z własnej winy nie wykorzystuje on swoich zdolności, albo bez uzasadnionej przyczyny rezygnującej z dochodów. Podobnie będzie w sytuacji zawinionego doprowadzenia się przez rodzica do stanu niedostatku w celu szykanowania dorosłych dzieci. Co ważne, rodzic, który mimo pozostawania w niedostatku, występuje o alimenty od dorosłego dziecka, na którego utrzymanie i wychowanie nie łożył, lekceważąc swe obowiązki, za co sąd pozbawił go władzy rodzicielskiej – musi liczyć się z możliwością oddalenia powództwa.
Aby uzyskać alimenty od dorosłego dziecka na drodze sądowej – rodzic musi skierować pozew o alimenty do Sądu Rejonowego właściwego ze względu na swoje miejsce zamieszkania. W pozwie powinien wskazać wysokość alimentów w skali miesiąca oraz w jakim terminie mają one być uiszczane. W uzasadnieniu pozwu, oprócz wykazania stopnia pokrewieństwa, opisać należy stan niedostatku rodzica poprzez wskazanie wysokości dochodów, wysokości koniecznych i usprawiedliwionych wydatków na utrzymanie, opisać sytuację osobistą, w tym zdrowotną, a także wskazać, iż dorosłe dziecko ma możliwość ponoszenia kosztów utrzymania rodzica. Do pozwu należy dołączyć dokumenty potwierdzające okoliczności opisywane w uzasadnieniu pozwu. Można także zawnioskować o przesłuchanie świadków na okoliczności związane z relacją z dorosłym dzieckiem, np. brak wywiązywania się z obowiązku opieki. Osoba dochodząca zasądzenia alimentów jest zwolniona od kosztów sądowych, zatem nie ponosi opłaty za wniesienie pozwu. Jeśli rodzic pozostający w niedostatku musi pilnie pokryć koszty np. opieki lub zakupu leków, leczenia – i tym samym nie może czekać na prawomocne zakończenie sprawy o alimenty, może złożyć wniosek o zabezpieczenie roszczenia na czas trwania postępowania. Taki wniosek daje możliwość uzyskania już pewnych kwot w trakcie trwania procesu.
Adwokat Agnieszka Zielińska-Heluszka