Pełnomocnictwo jest obok przedstawicielstwa jedną z dwóch możliwości działania za określoną osobę, przewidzianą przez część ogólną Kodeksu Cywilnego.
Udzielenie pełnomocnictwa jest czynnością prawną, która polega na przekazaniu osobie trzeciej umocowania do reprezentowania udzielającego pełnomocnictwa lub dokonania w jego imieniu określonej czynności prawnej. Mianem pełnomocnictwa określany jest także dokument dający pełnomocnikowi umocowanie do działania i w tym znaczeniu pojęcie to jest o wiele bardziej powszechne. Osoba której udzielono pełnomocnictwa czyli pełnomocnik, dokonuje czynności prawnej z inną osobą, ale występuje we własnym imieniu, zaś skutek dokonania takiej czynności dotyczy bezpośrednio praw i obowiązków mocodawcy, czyli osoby która pełnomocnictwa udzieliła.
Kodeks Cywilny wyróżnia trzy rodzaje pełnomocnictwa:
● pełnomocnictwo ogólne – jest to taki rodzaj pełnomocnictwa, który daje umocowanie do dokonywania wszelkich czynności prawnych mieszczących się w zakresie tzw. zwykłego zarządu. Do udzielenia pełnomocnictwa ogólnego, zgodnie z ustawą, wymagane jest zachowanie formy pisemnej, pod rygorem nieważności.
● tzw. pełnomocnictwo rodzajowe – jest to pełnomocnictwo do dokonania czynności prawnej przekraczającej zwykły zarząd i przeważnie w jego treści wskazuje się do czynności prawnych jakiego rodzaju obejmuje ono umocowanie;
● pełnomocnictwo do dokonania poszczególnej czynności.
Należy pamiętać o tym, że jeżeli czynność prawna do swojej ważności wymaga formy szczególnej (np. formy aktu notarialnego lub formy z podpisem notarialnie poświadczonym), to pełnomocnictwo do dokonania takiej czynności prawnej również musi być udzielone w takiej samej formie. Pełnomocnikiem może być osoba, która posiada przynajmniej ograniczoną zdolność do czynności prawnych. Możliwe jest zatem ustanowienie pełnomocnikiem osoby, która ma nie mniej niż 13 lat (pod warunkiem, że nie została całkowicie ubezwłasnowolniona), lub osoby częściowo ubezwłasnowolnionej. Fakt ograniczenia w zdolności do czynności prawnych pełnomocnika nie ma wpływu na ważność dokonanej przez niego czynności prawnej.
Co do zasady pełnomocnictwo może być w każdym czasie odwołane. Dokonać tego może sam mocodawca, jak również i pełnomocnik. Mocodawca może jednak zrzec się możliwości odwołania pełnomocnictwa z przyczyn uzasadnionych treścią stosunku prawnego będącego podstawą pełnomocnictwa. Umocowanie do działania w imieniu osoby trzeciej wygasa natomiast automatycznie w momencie śmierci mocodawcy. Uregulowanie to ma swoje uzasadnienie w tym, że stosunek pełnomocnictwa oparty jest na szczególnym zaufaniu jakim mocodawca darzy pełnomocnika, a zatem w momencie śmierci mocodawcy, stosunek ten co do zasady wygasa. Wyjątkiem jest sytuacja, kiedy w treści umowy postanowiono inaczej, jednakże takie postanowienie musi mieć swoje uzasadnienie w treści stosunku prawnego będącego podstawą udzielonego pełnomocnictwa.
Zgodnie z brzmieniem art. 106 k.c., pełnomocnik, może ustalić dla mocodawcy innych, dalszych pełnomocników (tzw. substytutów), ale tylko wtedy, gdy uprawnienie takie wynika z treści pełnomocnictwa lub stosunku prawnego będącego podstawą udzielonego pełnomocnictwa. Możliwe jest także ustanowienie przez jednego mocodawcę kilku pełnomocników z takim samym zakresem umocowania. W takiej sytuacji, każdy z nich może działać samodzielnie, chyba że co innego wynika z treści pełnomocnictwa.
Na koniec poruszyć należy także istotną kwestię jaką jest możliwość dokonania czynności prawnej przez pełnomocnika „z samym sobą”. Zasadą jest brak możliwości dokonywania przez pełnomocnika czynności, której drugą stroną jest mocodawca, lub czynności w której pełnomocnik reprezentuje obie strony. Istnieją jednak od tej zasady wyjątki i będzie to dopuszczalne gdy:
● co innego wynika z treści pełnomocnictwa – czyli innymi słowy w treści pełnomocnictwa wyraźnie zastrzeżono, że upoważnia ono pełnomocnika do zawierania czynności samemu ze sobą;
● w wyniku dokonania takiej czynności prawnej, wyłączona jest możliwość naruszenia interesów mocodawcy.
Na zakończenie dodać należy, że po wygaśnięciu pełnomocnictwa, pełnomocnik ma obowiązek zwrotu dokumentu pełnomocnictwa. Zgodnie jednak z art. 102 KC może on żądać poświadczonego odpisu pełnomocnictwa, zaś akt wygaśnięcia pełnomocnictwa powinien być na odpisie pełnomocnictwa zaznaczony.
Adwokat Paweł Przybyło