Zgodnie z art. 84 § 1 kc w razie błędu co do treści czynności prawnej można uchylić się od skutków prawnych swego oświadczenia woli. Jeżeli jednak oświadczenie woli było złożone innej osobie, uchylenie się od jego skutków prawnych dopuszczalne jest tylko wtedy, gdy błąd został wywołany przez tę osobę, chociażby bez jej winy, albo gdy wiedziała ona o błędzie lub mogła z łatwością błąd zauważyć; ograniczenie to nie dotyczy czynności prawnej nieodpłatnej. Według § 2 tego przepisu można powoływać się tylko na błąd uzasadniający przypuszczenie, że gdyby składający oświadczenie woli nie działał pod wpływem błędu i oceniał sprawę rozsądnie, nie złożyłby oświadczenia tej treści (błąd istotny).
Treścią czynności prawnej jest treść stosunku prawnego powstającego w wyniku dokonania czynności prawnej, czyli prawa i obowiązki stron tego stosunku (por. Z. Radwański, w: System PrCyw, t. I, 1985, s. 512). W przypadku zobowiązań podstawowym obowiązkiem dłużnika jest spełnienie świadczenia; skorelowane z tym obowiązkiem jest prawo domagania się przez wierzyciela spełnienia tego świadczenia. Błędem co do treści czynności prawnej jest zatem błędne wyobrażenie dotyczące przedmiotu świadczenia, np. cech zbywanego towaru w przypadku umowy sprzedaży (zakup biżuterii z przeświadczeniem, że jest ona złota, podczas gdy w rzeczywistości jest jedynie pozłacana). (Kodeks cywilny. Komentarz. Część ogólna, red. dr hab. Konrad Osajda) Według orzecznictwa Sądu Najwyższego z 9.2.2017 r. (III CSK 60/16, Legalis) o złożeniu oświadczenia woli pod wpływem błędu decyduje wiedza, przekonanie składającego oświadczenie, że określona okoliczność oddziałująca na treść czynności prawnej przedstawia się inaczej niż w rzeczywistości. Sąd Najwyższy, wielokrotnie orzekł także iż można uchylić się od skutków prawnych oświadczenia woli nie tylko wtedy, gdy błąd dotyczy okoliczności faktycznej, lecz także wtedy, gdy dotyczy okoliczności prawnej. Hipoteza art. 84 ogranicza zatem stosowanie zasady ignorantia iuris nocet (wyr. SN z 24.1.1974 r., II CR 761/73, Legalis; z 8.3.2012 r., III CSK 221/11, Legalis; post. SN z 29.11.2012 r., II CSK 171/12, Legalis) Zgodnie z art. 84 § 2 KC można powoływać się tylko na błąd uzasadniający przypuszczenie, że gdyby składający oświadczenie woli nie działał pod wpływem błędu i oceniał sprawę rozsądnie, nie złożyłby oświadczenia tej treści, czyli błąd istotny.
Ugruntowany jest także pogląd, zgodnie z którym: warunkiem istotności błędu w rozumieniu art. 84 § 2 kc jest niezgodne z rzeczywistością wyobrażenie o treści czynności prawnej, zarówno jej podstawy faktycznej lub prawnej, jak i każdego ich elementu, które było przyczyną złożenia oświadczenia woli, przy uwzględnieniu tego, że gdyby składający oświadczenie znał treść rzeczywistą, nie złożyłby tego oświadczenia. między błędem a oświadczeniem woli powinien istnieć związek przyczynowy. błąd co do treści czynności prawnej, rozumiany jako niezgodne z rzeczywistością wyobrażenie o treści czynności prawnej i jej skutkach obejmuje także sferę motywacyjną. nie ma znaczenia, czy błąd odnosi się do faktów poprzedzających zawarcie stosunku prawnego, towarzyszących jego zawarciu, czy też jego skutków. o istotności błędu przesądzać muszą kryteria obiektywne, odnoszone do oceny rozsądnego człowieka, który znając prawdziwy stan rzeczy, nie złożyłby oświadczenia woli tej treści, a jej podstawą powinien być całokształt okoliczności, w tym również rozważenie interesów stron stosunku prawnego.” /Tak m in. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku – I Wydział Cywilny z 2016-10-28 I ACa 718/16/
Co istotne, aby uchylić się od skutków prawnych oświadczenia woli, złożonego innej osobie, konieczne jest złożenie oświadczenia tej osobie na piśmie o odstąpieniu od swojego oświadczenia woli, gdyż zostało złożone pod wpływem błędu. Uprawnienie do uchylenia się od oświadczenia woli, zgłoszonego pod wpływem błędu, wygasa z upływem roku od jego wykrycia.
adwokat Andrzej Nowak