Osobom starszym, które potrzebują pomocy w wykonywaniu codziennych czynności, przysługują następujące świadczenia niepieniężne z pomocy społecznej:
- usługi opiekuńcze w miejscu zamieszkania, w ośrodkach wsparcia oraz w rodzinnych domach pomocy;
- specjalistyczne usługi opiekuńcze w miejscu zamieszkania oraz w ośrodkach wsparcia;
- mieszkanie chronione;
- pobyt i usługi w domu pomocy społecznej.
Usługi opiekuńcze i specjalistyczne usługi opiekuńcze przysługują osobom samotnym, które z powodu wieku, choroby lub innych przyczyn wymagają pomocy innych osób, której to pozostają pozbawione. Usługi te mogą być również przyznane na rzecz osoby posiadającej rodzinę, jeżeli bliscy nie są w stanie takiej pomocy zapewnić. Usługi opiekuńcze obejmują pomoc w zaspokajaniu codziennych potrzeb życiowych, opiekę higieniczną, zaleconą przez lekarza pielęgnację oraz, w miarę możliwości, zapewnienie kontaktów z otoczeniem. Specjalistyczne usługi opiekuńcze obejmują zaś usługi dostosowane do szczególnych potrzeb wynikających z rodzaju schorzenia lub niepełnosprawności i są one świadczone przez osoby ze specjalistycznym przygotowaniem zawodowym. Ośrodek pomocy społecznej określa zakres, okres i miejsce świadczenia usług w decyzji przyznającej usługi.
Usługi opiekuńcze mogą być świadczone w miejscu zamieszkania, w ośrodkach wsparcia oraz w rodzinnych domach pomocy, zaś specjalistyczne usługi opiekuńcze w miejscu zamieszkania oraz w ośrodkach wsparcia. Ośrodek wsparcia jest co do zasady jednostką dziennego pobytu, niemniej jednak mogą być w nim prowadzone miejsca całodobowe okresowego pobytu.
W przypadku braku możliwości zapewnienia usług opiekuńczych w miejscu zamieszkania osoby wymagającej opieki, istnieje możliwość skorzystania z usług opiekuńczych i bytowych w formie rodzinnego domu pomocy, który jest jednostką świadczącą całodobowe usługi opiekuńcze i bytowe. Jeżeli osoba wymagająca wsparcia w funkcjonowaniu w codziennym życiu nie wymaga zaś usług świadczonych całodobowo, może starać się o przyznanie wsparcia w mieszkaniu chronionym, w którym zapewniane są usługi bytowe oraz pomoc w wykonywaniu czynności niezbędnych w życiu codziennym i realizacji kontaktów społecznych, mające na celu utrzymanie lub rozwijanie samodzielności osoby wymagającej wsparcia na poziomie jej psychofizycznych możliwości.
Osoba ubiegająca się o wyszczególnione wyżej świadczenia nie musi spełniać obowiązującego kryterium dochodowego, niemniej jednak jego przekroczenie będzie miało znaczenie w kontekście ustalania odpłatności za świadczone usługi. Przekroczenie kryterium dochodowego wiąże się bowiem z obowiązkiem częściowego lub całościowego zwrotu wydatków poniesionych na rzeczone usługi. Obowiązek zwrotu wydatków poniesionych na świadczenia z pomocy społecznej spoczywa na osobie i rodzinie korzystającej ze świadczeń, a także na spadkobiercy osoby, która ze świadczeń korzystała. Aktualne na dzień sporządzenia niniejszego artykułu kryterium dochodowe wynosi 701 złotych dla osoby samotnie gospodarującej, zaś 528 złotych dla osoby w rodzinie. Rodziną w rozumieniu ustawy o pomocy społecznej są osoby spokrewnione lub niespokrewnione pozostające w faktycznym związku, które wspólnie zamieszkują i gospodarują. W przypadku osoby pozostającej w rodzinie, brany pod uwagę jest nie tylko dochód tej osoby, ale również dochód pozostałych członków rodziny. I tak, dochód osoby ubiegającej się o świadczenie jest ustalany w oparciu o sumę miesięcznych dochodów osób w rodzinie, podzieloną przez liczbę tych osób.
Jeżeli senior nie jest w stanie samodzielnie funkcjonować w codziennym życiu i nie istnieje możliwość zapewnienia mu pomocy w formie usług opiekuńczych, można ubiegać się o umieszczenie takiej osoby w domu pomocy społecznej lub, w przypadku osób wymagających wzmożonej opieki medycznej, do zakładu opiekuńczo – leczniczego lub zakładu pielęgnacyjno – opiekuńczego, przy czym niezbędnym jest pozyskanie zgody osoby wymagającej opieki lub jej przedstawiciela ustawowego na umieszczenie w placówce. Jeżeli nie jest to możliwe, istnieje również możliwość przymusowego umieszczenia osoby potrzebującej opieki w domu pomocy społecznej na podstawie orzeczenia sądu opiekuńczego.
Domy pomocy społecznej, zgodnie z ustawą o pomocy społecznej, świadczą usługi bytowe, opiekuńcze, wspomagające i edukacyjne na poziomie obowiązującego standardu, których zakres i forma wynika z indywidualnych potrzeb osoby wymagającej opieki. Usługi są świadczone przy poszanowaniu wolności, intymności, godności i poczucia bezpieczeństwa mieszkańców domu pomocy społecznej oraz stopnia ich fizycznej i psychicznej sprawności. Domy pomocy społecznej mogą również świadczyć usługi opiekuńcze i specjalistyczne usługi opiekuńcze dla osób w nim niezamieszkujących. Osoba wymagająca opieki kierowana jest do domu pomocy społecznej odpowiedniego typu, zlokalizowanego co do zasady jak najbliżej miejsca jej zamieszkania. Jeżeli jednak przewidywany termin na umieszczenie w konkretnym DPS wynosi ponad 3 miesiące, osoba może zawnioskować o skierowanie jej do innego domu pomocy społecznej, w którym obowiązuje krótszy czas oczekiwania.
Pobyt w domu pomocy społecznej jest odpłatnym świadczeniem z pomocy społecznej, zaś odpłatność jest ustalana do wysokości średniego miesięcznego kosztu utrzymania mieszkańca. Do ponoszenia opłat za pobyt w domu pomocy społecznej w pierwszej kolejności zobowiązana jest osoba umieszczona w DPS. Za jej zgodą, opłata może być potrącana z jej emerytury, renty lub uzyskiwanego zasiłku stałego. Jeżeli nie jest ona w stanie ponieść tych kosztów, obowiązek wnoszenia opłat spoczywa na małżonku, w następnej kolejności na zstępnych (dzieci, wnuki itd.), w dalszej kolejności na wstępnych (rodzice, dziadkowie itd.), a w ostatniej kolejności na gminie, z której osoba została skierowana do DPS. Opłaty za pobyt mogą być również uiszczane przez inne, wyżej niewymienione osoby. W szczególnie uzasadnionych przypadkach można starać się o całkowite lub częściowe zwolnienie z obowiązku ponoszenia opłaty za pobyt w DPS.
W celu uzyskania któregokolwiek z wyżej wymienionych świadczeń, należy zwrócić się z odpowiednim wnioskiem do ośrodka pomocy społecznej, właściwego ze względu na miejsce zamieszkania osoby ubiegającej się o świadczenie. Wniosek może złożyć osoba zainteresowana, jej przedstawiciel ustawowy lub inna osoba, za zgodą osoby zainteresowanej lub jej przedstawiciela ustawowego. Świadczenia te przyznawane są w formie decyzji administracyjnej, po przeprowadzeniu rodzinnego wywiadu środowiskowego, przy czym w przypadku ubiegania się o umieszczenie w domu pomocy społecznej, w pierwszej kolejności wydawana jest decyzja w sprawie skierowania do DPS, a następnie decyzja o umieszczeniu w DPS.
Radca prawny Martyna Kocurek