W przypadku, kiedy skazany rozpoczął odbywanie kary pozbawienia wolności to, co do zasady kara powinna być wykonywana w sposób ciągły. W szczególnych przypadkach ustawodawca wprowadza jednak możliwość udzielenia skazanemu przerwy w jej wykonaniu. Instytucja przerwy ma charakter wyjątkowy i jako odstępstwo od ciągłego wykonywania kary powinna być udzielana tylko wtedy, gdy zachodzą ważne przyczyny dotyczące skazanego (postanowienie SA w Krakowie z dnia 17 listopada 2003 r., II AKz 569/03). Przed udzieleniem przerwy w wykonaniu kary zawsze należy rozważyć, czy nie będzie wystarczające – skorzystanie z innych możliwości zezwolenia skazanemu na krótkotrwały pobyt na wolności (np. w formie przepustki).
Zgodnie z art. 153 § 1 kodeksu karnego wykonawczego Sąd penitencjarny udziela skazanemu przerwy w wykonaniu kary w wypadku choroby psychicznej lub innej ciężkiej choroby uniemożliwiającej wykonywanie tej kary, aż do czasu jej ustania. W postępowaniu Sąd Penitencjarny posiłkuje się opinią biegłych lekarzy do oceny choroby, skutków zdrowotnych i możliwości podjęcia leczenia skazanego w warunkach więziennych. Dolegliwości zdrowotne skazanego muszą być w tym przypadku chorobą, która uniemożliwia wykonanie tej kary, a nie być jedynie uciążliwą.
Zgodnie z art. 153 § 2 kodeksu karnego wykonawczego Sąd penitencjarny może, ale nie musi udzielić przerwy w wykonaniu kary pozbawienia wolności, jeżeli przemawiają za tym ważne względy rodzinne lub osobiste – wykonywanie kary pociągnie zbyt ciężkie skutki dla skazanego lub jego rodziny. Ważne względy rodzinne jako przesłanka udzielenia przerwy w wykonywaniu kary to ciężka sytuacja życiowa najbliższej rodziny skazanego, która może się poprawić wyłącznie przez obecność skazanego i jego osobiste starania (tak: postanowienie SA w Krakowie z 13.09.2001 r., II AKz 326/01, KZS 2001/9, poz. 21, LEX nr 49500).Ważnych względów nie można mylić z naturalnymi skutkami odbywania kary pozbawienia wolności, a do takich należy zarówno pogorszenie sytuacji materialnej członków rodziny skazanego, na których utrzymanie łożył on przed osadzeniem, jak i ich stanu psychicznego, co odnosi się zwłaszcza do małoletnich dzieci, które nie rozumieją przyczyn rozłąki z ojcem i cierpią z tego powodu. Celem przerwy w karze jest likwidacja zbyt ciężkich (cięższych niż typowe) skutków, jakie niesie ze sobą pozbawienie wolności dla skazanego lub/i jego rodziny, nie zaś odwlekanie w czasie zwyczajnych trudności i niedogodności płynących z powinności wykonania kary pozbawienia wolności, jakie dotykają również bliskich osób skazanych (postanowienie SA w Lublinie z 19.05.2010 r., II AKzw 354/10, LEX nr 593375).
Każdorazowo też sąd bierze pod uwagę prognozę co do zachowania się skazanego na wolności w wypadku udzielenia mu przerwy – tzn. czy będzie przestrzegał porządku prawnego czy wykorzysta przerwę zgodnie z jej celem.
Przerwę w wykonania kary pozbawienia wolności sąd może odwołać w każdym czasie w razie ustania przyczyny, dla której zostało udzielona, lub w wypadku, gdy skazany nie korzysta z przerwy w celu, w jakim została udzielona, albo rażąco narusza porządek prawny. Sąd nie może udzielić przerwy przed upływem roku od dnia ukończenia poprzedniej przerwy i powrotu do zakładu karnego, chyba że zachodzi wypadek choroby psychicznej lub innej ciężkiej choroby skazanego albo inny wypadek losowy.
Adwokat Magdalena Wasilewska