Zasady roszczeń o odszkodowanie oraz naprawienie szkody jak i kwestie związane z ich przedawnieniem opisują następująco przepisy kodeksu cywilnego.
I.Świadczenie pieniężne wynikające z umowy ubezpieczenia.
Umowa ubezpieczenia to wg. art. 805§ 1 kodeksu cywilnego umowa w której ubezpieczyciel zobowiązuje się, w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa, spełnić określone świadczenie w razie zajścia przewidzianego w umowie wypadku, a ubezpieczający zobowiązuje się zapłacić składkę. Zgodnie z § 2 tegoż artykułu świadczenie ubezpieczyciela polega w szczególności na zapłacie: 1) przy ubezpieczeniu majątkowym – określonego odszkodowania za szkodę powstałą wskutek przewidzianego w umowie wypadku; 2) przy ubezpieczeniu osobowym – umówionej sumy pieniężnej, renty lub innego świadczenia w razie zajścia przewidzianego w umowie wypadku w życiu osoby ubezpieczonej.
Na podstawie art. 819§1 kodeksu cywilnego można stwierdzić, że roszczenia z umowy ubezpieczenia przedawniają się z upływem lat trzech. Z art. 120§1 kodeksu cywilnego wynika zaś, że bieg terminu tego przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne, tzn. zostały spełnione określone warunki, aby móc wymagać spełnienia tych roszczeń( będzie to na przykład wystąpienie zdarzenia wypadkowego oraz przedłożenie do zakładu ubezpieczeń odpowiednich dokumentów związanych z leczeniem osoby ubezpieczonej). Jeżeli natomiast wymagalność roszczenia zależy od podjęcia określonej czynności przez uprawnionego, bieg terminu rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stałoby się wymagalne, gdyby uprawniony podjął czynność w najwcześniej możliwym terminie.
Natomiast inny jest termin przedawnienia jeśli chodzi o ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej (jest to rodzaj ubezpieczenia majątkowego). Zgodnie z art. 822 kodeksu cywilnego § 1. Przez umowę ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej ubezpieczyciel zobowiązuje się do zapłacenia określonego w umowie odszkodowania za szkody wyrządzone osobom trzecim, wobec których odpowiedzialność za szkodę ponosi ubezpieczający albo ubezpieczony. Stosownie do § 2 tegoż artykułu jeżeli strony nie umówiły się inaczej, umowa ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej obejmuje szkody, o jakich mowa w § 1, będące następstwem przewidzianego w umowie zdarzenia, które miało miejsce w okresie ubezpieczenia. Wedle § 3 strony mogą postanowić, że umowa będzie obejmować szkody powstałe, ujawnione lub zgłoszone w okresie ubezpieczenia. Przytaczając zaś § 4 uprawniony do odszkodowania w związku ze zdarzeniem objętym umową ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej może dochodzić roszczenia bezpośrednio od ubezpieczyciela. Dodatkowo zgodnie z § 5 tego samego artykułu ubezpieczyciel nie może przeciwko uprawnionemu do odszkodowania podnieść zarzutu naruszenia obowiązków wynikających z umowy lub ogólnych warunków ubezpieczenia przez ubezpieczającego lub ubezpieczonego, jeżeli nastąpiło ono po zajściu wypadku.
W przypadku ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej roszczenie poszkodowanego do ubezpieczyciela o odszkodowanie lub zadośćuczynienie przedawnia się z upływem terminu przewidzianego dla tego roszczenia w przepisach o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną czynem niedozwolonym lub wynikłą z niewykonania bądź nienależytego wykonania zobowiązania i wynika to z art. 819§3 kodeksu cywilnego.
Jeśli chodzi o kwestię przerwania biegu przedawnienia roszczenia o świadczenie do ubezpieczyciela, przerwanie to występuje(zarówno w przypadku ubezp. majątkowego jak i osobowego) także przez zgłoszenie ubezpieczycielowi tego roszczenia lub przez zgłoszenie zdarzenia objętego ubezpieczeniem. Tym samym bieg przedawnienia rozpoczyna się na nowo od dnia, w którym zgłaszający roszczenie lub zdarzenie otrzymał na piśmie oświadczenie ubezpieczyciela o przyznaniu lub odmowie świadczenia, jak wynika z art. 819 § 4 kodeksu cywilnego.
Ubezpieczenie osobowe, zgodnie z art. 829.§ 1 kodeksu cywilnego może w szczególności dotyczyć: 1) przy ubezpieczeniu na życie – śmierci osoby ubezpieczonej lub dożycia przez nią oznaczonego wieku; 2) przy ubezpieczeniu następstw nieszczęśliwych wypadków – uszkodzenia ciała, rozstroju zdrowia lub śmierci wskutek nieszczęśliwego wypadku.
Należy również pamiętać, stosownie do art. 832. § 1 kodeksu cywilnego. że wskazanie uprawnionego do otrzymania sumy ubezpieczenia staje się bezskuteczne, jeżeli uprawniony zmarł przed śmiercią ubezpieczonego albo jeżeli umyślnie przyczynił się do jego śmierci. Zaś zgodnie z § 2.tegoż artykułu jeżeli w chwili śmierci ubezpieczonego nie ma osoby uprawnionej do otrzymania sumy ubezpieczenia, suma ta przypada najbliższej rodzinie ubezpieczonego w kolejności ustalonej w ogólnych warunkach ubezpieczenia, chyba że umówiono się inaczej. Ważne jest także wskazanie, iż z art. 833 kodeksu cywilnego wynika, że przy ubezpieczeniu na życie samobójstwo ubezpieczonego nie zwalnia ubezpieczyciela od obowiązku świadczenia, jeżeli samobójstwo nastąpiło po upływie lat dwóch od zawarcia umowy ubezpieczenia. Umowa lub ogólne warunki ubezpieczenia mogą skrócić ten termin, nie bardziej jednak niż do 6 miesięcy.
Termin przedawnienia roszczeń wynikających z umowy ubezpieczenia osobowego wynosi 3 lata zgodnie z art. 819 §1 kodeksu cywilnego.
- Kolejna jest odpowiedzialność podmiotu za czyny niedozwolone (odpowiedzialność deliktowa) gdzie obowiązek odszkodowawczy ma charakter pierwotny, tzn. bezpośrednią konsekwencją dokonania czynu niedozwolonego jest konieczność naprawnienia szkody.
Prawa osoby poszkodowanej wynikają z art. 415 i nast. kodeksu cywilnego. Przepis ten określa, że „kto z winy swojej wyrządził drugiemu szkodę zobowiązany jest do jej naprawienia.” W związku z tym wyróżnić możemy 4 przesłanki odpowiedzialności deliktowej. Należą do nich:1. Dokonanie przez sprawcę czynu niedozwolonego,2. Szkoda wyrządzona drugiej stronie, 3. Wina sprawcy, 4. Związek przyczynowy między szkodą, a czynem niedozwolonym. Wszystkie te przesłanki muszą zostać spełnione kumulatywnie, a więc brak jakiekolwiek z nich wyłącza możliwość dochodzenia roszczenia odszkodowawczego z czynu niedozwolonego.
Zgodnie z art. 4421§ 1 kodeksu cywilnego roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym ulega przedawnieniu z upływem lat trzech od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia. Jednakże termin ten nie może być dłuższy niż dziesięć lat od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę.
Zgodnie z § 2. Jeżeli szkoda wynikła ze zbrodni lub występku (toczyło się postępowanie karne w tej sprawie) to roszczenie o naprawienie szkody ulega przedawnieniu z upływem lat dwudziestu od dnia popełnienia przestępstwa(zbrodni albo występku) bez względu na to, kiedy poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia.
Zgodnie z § 3. W razie wyrządzenia szkody na osobie (uszkodzenie ciała, rozstrój zdrowia, kalectwo, niezdolność do pracy), przedawnienie nie może skończyć się wcześniej niż z upływem lat trzech od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia.
Zgodnie z § 4. Przedawnienie roszczeń osoby małoletniej o naprawienie szkody na osobie nie może skończyć się wcześniej niż z upływem lat dwóch od uzyskania przez nią pełnoletności.
Natomiast okoliczność, że działanie lub zaniechanie, z którego szkoda wynikła, stanowiło niewykonanie lub nienależyte wykonanie istniejącego uprzednio zobowiązania, nie wyłącza roszczenia o naprawienie szkody z tytułu czynu niedozwolonego, chyba że z treści istniejącego uprzednio zobowiązania wynika co innego, zgodnie z art. 443 kodeksu cywilnego Oznacza to, że niewykonanie wcześniejszych ustaleń i zobowiązań przez inne osoby, które przyczyniły się do powstania szkody, niestety nie wyłączają roszczenia o naprawienie szkody względem osoby, która szkodę ostatecznie wyrządziła.
III. Już ostatnią jest odpowiedzialność kontraktowa podmiotu, wynikająca z niewykonania lub nienależytego wykonania umowy. Powstaje ona w sytuacji gdy pierwotnym zobowiązaniem podmiotu jest wykonanie umowy, natomiast w przypadku braku jego realizacji, powstaje zobowiązanie wtórne, które ma charakter odszkodowawczy.
Termin przedawnienia roszczenia o zapłatę odszkodowania z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania rozpoczyna bieg od dnia wystąpienia szkody i zgodnie z zasadami ogólnymi z art. 118 kodeksu cywilnego przedawnienie tych roszczeń odszkodowawczych wynosi dziesięć lat a roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej- trzy lata.
Należy pamiętać, że zgodnie z art. 122. § 1 kodeksu cywilnego przedawnienie względem osoby, która nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych, nie może skończyć się wcześniej niż z upływem lat dwóch od ustanowienia dla niej przedstawiciela ustawowego albo od ustania przyczyny jego ustanowienia. Przepis ten stosuje się odpowiednio do biegu przedawnienia przeciwko osobie, co do której istnieje podstawa do jej całkowitego ubezwłasnowolnienia. Przerwanie biegu przedawnienia następuje według art. art. 123. § 1.kodeksu cywilnego 1) przez każdą czynność przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym, przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia; 2) przez uznanie roszczenia przez osobę, przeciwko której roszczenie przysługuje, 3) przez wszczęcie mediacji. Zgodnie z art. 124. § 1 Po każdym przerwaniu przedawnienia biegnie ono na nowo. A nawiązując do § 2 w razie przerwania przedawnienia przez czynność w postępowaniu przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym albo przez wszczęcie mediacji, przedawnienie nie biegnie na nowo, dopóki postępowanie to nie zostanie zakończone.
Adwokat Jan Znamiec