Osoby korzystające z punktów bezpłatnych porad prawnych oraz bezpłatnych punktów obywatelskich kierują swoje zapytania dotyczące udzielenie im porad oraz wyjaśnienia jakie prawa przysługują pracownikom oraz pracodawcom z zakresu łączącego ich stosunku pracy. Dlatego w związku z tym problemem należy pokrótce wyjaśnić prawa z jakich korzystają te dwie strony w ramach prawa pracy.
Relacja między pracodawcą a pracownikiem jest specyficzna i trudno porównać ją z jakąkolwiek inną. W wielu zakładach pracy największy nacisk kładzie się na obowiązki osoby zatrudnionej u danego pracodawcy. Niestety, często zdarza się, że po prostu pracownicy nie znają swoich praw, a często muszą zmagać się ze swoim ,, szefem’’ celem wywalczenia przez siebie swoich uprawnień, co wiąże się z tym, że pracownicy nie wiedzą jak się bronić przed w ich mniemaniu silniejszym podmiotem jakim jest pracodawca. Dlatego z tych względów warto jest uzupełnić tę wiedzę by w razie konieczności móc ją wykorzystać celem wywalczenia swoich praw w konflikcie z pracodawcą.
Do podstawowych obowiązków pracownika w ramach łączącego go stosunku pracy jest sumienne i staranne wykonywanie swojej pracy oraz stosowanie się do poleceń przełożonych, jeżeli nie są one sprzeczne z przepisami prawa lub umową o pracę. W szczególności pracownik musi przestrzegać czasu pracy ustalonego w zakładzie pracy; przestrzegać regulaminu pracy i ustalonego w zakładzie pracy porządku; przestrzegać przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, a także przepisów przeciwpożarowych; dbać o dobro zakładu pracy, chronić jego mienie oraz zachować w tajemnicy informacje, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę; przestrzegać tajemnicy określonej w odrębnych przepisach, a także przestrzegać w zakładzie pracy zasad współżycia społecznego. Pracownik ma również różne prawa. Jego zadaniem jest wykonywanie wyłącznie obowiązków określonych w podpisanej przez obie strony umowie o pracę a pracodawca nie może dowolnie określać jego zadań. Wysokość wynagrodzenia, które pracownik otrzymuje za wykonywanie swoich obowiązków, jest określona w umowie, jednak musi ona być godziwa. Co to oznacza? Minimalna wysokość wynagrodzenia określona jest ustawowo (i może ulegać zmianom z roku na rok). Oprócz tego jeżeli dana osoba wykonuje pracę takiego samego rodzaju lub na takim samym stanowisku co inny pracownik, to wynagrodzenie obydwojga w takich sytuacjach musi być równe. Ponadto jego wysokość musi być zgodna z rodzajem wykonywanej pracy i kwalifikacjami wymaganym przy jej wykonywaniu, a także uwzględniać ilość i jakość świadczonej pracy. Pracodawca może zaś dokonywać potrąceń z wynagrodzenia podwładnych tylko w granicach przewidzianych prawem. Podstawowym prawem pracownika jest też prawo do wypoczynku. Czas pracy (czyli czas, w którym pracownik pozostaje do dyspozycji pracodawcy) nie ma prawa przekraczać 8 godzin na dobę i 40 godzin w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy w okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 4 miesięcy. Wliczając w to nadgodziny, tygodniowo czas pracy nie może przekroczyć 48 godzin w przyjętym okresie rozliczeniowym, a w każdym tygodniu pracownikowi przysługuje minimalnie 35 godzin nieprzerwanego odpoczynku, obejmującego co najmniej 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku na dobę. W przypadku zatrudnienia w oparciu o umowę o pracę w każdym roku pracownik może skorzystać z nieprzerwanego, płatnego urlopu wypoczynkowego, który wynosi 20 dni (jeśli pracownik jest zatrudniony krócej niż 10 lat) lub 26 dni (gdy pracownik jest zatrudniony co najmniej 10 lat). Pracodawcę obowiązuje zakaz dyskryminacji np. ze względu na płeć, rasę, wyznawaną religię, narodowość, wiek, orientację seksualną czy poglądy, a także zatrudnienie ze względu na czas określony lub nieokreślony czy pełny lub niepełny wymiar czasu pracy. Zasada ta wiąże się z tym, iż pracodawca musi traktować równo wszystkich pracowników w zakresie: nawiązania i rozwiązania stosunku pracy, warunków zatrudnienia, awansowania, a także dostępu do szkolenia w celu podnoszenia kwalifikacji zawodowych.
W przypadku nieprawidłowego traktowania pracowników, pracodawcy grozi kara grzywny. Może ją otrzymać np. w sytuacji, gdy: zawrze z pracownikiem umowę cywilnoprawną w momencie, w którym powinna zostać zawarta umowa o pracę; nie potwierdzi na piśmie zawartej z pracownikiem umowy o pracę; stosuje wobec pracowników kary inne niż przewidziane w przepisach o odpowiedzialności porządkowej pracowników; wypowie lub rozwiąże z pracownikiem stosunek pracy bez wypowiedzenia, rażąco naruszając w ten sposób przepisy prawa pracy; naruszy przepisy o czasie pracy, o uprawnieniach pracowników związanych z rodzicielstwem i zatrudnianiu młodocianych; nie prowadzi dokumentacji w sprawach związanych ze stosunkiem pracy, akt osobowych pracowników lub pozostawia je w warunkach grożących uszkodzeniem lub zniszczeniem. Ponadto warto zaznaczyć, że pracodawca ma obowiązek zapewniać swoim pracownikom higieniczne i bezpieczne warunki wykonywania obowiązków. Adwokat Magdalena Adamczyk