Niestety często się zdarza, że pokrzywdzeni przestępstwem, mimo otrzymania formularza praw pokrzywdzonych, nie wiedzą jakie przysługują im uprawnienia.
Przede wszystkim, jeżeli taka osoba czuje się bezradna a nie stać ja na odpłatną pomoc prawną, może złożyć wniosek o przyznanie jej pełnomocnika z urzędu – i to już na etapie postępowania przygotowawczego.
Należy pamiętać, że w postępowaniu przygotowawczym czyli poprzedzającym złożenie aktu oskarżenia pokrzywdzony również jest stroną postępowania w związku z czym ma prawo:
1. do korzystania z pomocy wybranego przez siebie pełnomocnika, którym może być adwokat lub radca prawny. Przy czym nie można mieć więcej niż trzech pełnomocników jednocześnie,
2. do bezpłatnej pomocy tłumacza, przy przesłuchaniu lub zapoznaniu z treścią dowodu, jeżeli pokrzywdzony nie mówi po polsku, a także – w razie potrzeby – jeżeli jest on głuchy lub niemy (art. 204 § 1 i 2)
3. do złożenia zażalenia na postanowienie o odmowie wszczęcia lub umorzeniu postępowania (śledztwa lub dochodzenia) oraz złożenia zażalenia na bezczynność organu, jeżeli w ciągu 6 tygodni od złożenia przez pokrzywdzonego zawiadomienia o przestępstwie nie został on powiadomiony o wszczęciu albo odmowie wszczęcia śledztwa lub dochodzenia,
4. do składania wniosków o dokonanie czynności śledztwa lub dochodzenia, np. o przesłuchanie świadka, uzyskanie dokumentu, dopuszczenie opinii biegłego
5. do udziału w czynnościach postępowania przeprowadzanych na wniosek pokrzywdzonego oraz w czynnościach, których nie będzie można powtórzyć na rozprawie, np. w przesłuchaniu świadka. W czynnościach tych może również uczestniczyć pełnomocnik pokrzywdzonego. Odmowa udziału w czynnościach może nastąpić wyłącznie ze względu na dobro postepowania przygotowawczego
6. do udziału w przesłuchaniu biegłego oraz prawo do zapoznania się z jego pisemną opinią
7. dostępu do akt sprawy, w tym do przeglądania akt oraz samodzielnego sporządzania z nich odpisów i kopii. Pokrzywdzony może też odpłatnie uzyskać odpisy i kopie z akt sprawy. Przy czym organ postępowania możne odmówić dostępu do akt ze względu na ważny interes państwa lub dobro postępowania
8. do złożenia wniosku o uzupełnienie śledztwa lub dochodzenia. Wniosek należy złożyć w terminie 3 dni od daty końcowego zaznajomienia podejrzanego z materiałami postępowania (art. 321 § 5).
Co istotne na etapie postępowania przygotowawczego pokrzywdzony nie może składać zażalenia na postanowienie o uchyleniu tymczasowego aresztowania wobec podejrzanego. Sytuacja ta zmienia się w momencie wniesienia aktu oskarżenia do sądu. Wówczas to do czasu otwarcia przewodu sądowego może złożyć oświadczenie, że będzie działał w charakterze oskarżyciela posiłkowego. Co to oznacza ? To że będzie on działał jako strona obok prokuratora ( oskarżyciel publiczny ) lub zamiast niego. Istotne jest zachowanie terminu do złożenia oświadczenia albowiem jego niezachowanie będzie skutkowało tym, że takie uprawnienie nie zostanie mu przyznane.
Jako oskarżyciel posiłkowy, pokrzywdzony, może zaskarżać decyzje sądu, składać wnioski dowodowe a co więcej zaskarżać orzeczenia kończące postepowanie w sprawie.
Na co uczulać pokrzywdzonych korzystających z porad obywatelskich ? Przede wszystkim na to, aby zachowali termin do złożenia oświadczenia o działaniu w charakterze oskarżyciela posiłkowego albowiem niestety często zdarza się, że oczekują iż sąd ich o to zapyta lub takie oświadczanie zostanie złożone przez oskarżyciela publicznego.
Adwokat Monika Piękoś