Stosunkowo często zdarza się sytuacja, kiedy podczas procesu rozwodowego małżonkowie nadal wspólnie mieszkają. Zgodnie z zasadą koncentracji Sąd w wyroku rozwodowym rozstrzyga całokształt spraw związanych z bieżącym funkcjonowaniem rodziny. Jeżeli małżonkowie zajmują wspólne mieszkanie, sąd w wyroku rozwodowym orzeka obligatoryjnie także o sposobie korzystania z tego mieszkania przez czas wspólnego w nim zamieszkiwania rozwiedzionych małżonków ( art. 58 § 2 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego) Celem wszystkich przewidzianych w tym przepisie form rozstrzygania o wspólnym mieszkaniu jest rozgraniczenie sfery ich uprawnień do tego mieszkania zmierzające – w miarę istniejących możliwości – do odseparowania małżonków.
W przypadku wniosku którejkolwiek ze stron, Sąd może w wypadkach wyjątkowych, gdy jeden z małżonków swym rażąco nagannym postępowaniem uniemożliwia wspólne zamieszkiwanie, nakazać jego eksmisję. Na zgodny wniosek stron sąd może również w wyroku orzekającym rozwód orzec również o podziale wspólnego mieszkania albo o przyznaniu mieszkania jednemu z małżonków, jeżeli drugi małżonek wyraża zgodę na jego opuszczenie bez dostarczenia lokalu zamiennego i pomieszczenia zastępczego, o ile podział bądź jego przyznanie jednemu z małżonków są możliwe.
W praktyce, orzeczenie zależy od zajmowanego lokalu – w przypadku domu małżonkowi może zostać przyznane do wyłącznego korzystania całe piętro, w przypadku mieszkania może zostać przyznany do wyłącznego korzystania jeden z dostępnych pokoi. Dużo rzadziej zdarza się, orzeczenie o konieczności przebudowy mieszkania. Jednak w razie koniecznej przebudowy może być potrzebne np. pozwolenie na budowę i zgoda właściciela, administracji budynku lub zgoda spółdzielni w przypadku spółdzielczego prawo do lokalu, bowiem podział mieszkania związany z przebudową wkracza w sposób istotny w uprawnienia wspomnianych podmiotów. Dlatego też przed dokonaniem takiego podziału sąd obowiązany jest ustalić, czy zostało udzielone wymagane pozwolenie lub zezwolenie oraz czy została wyrażona zgoda uprawnionych podmiotów na zamierzoną przebudowę (tak: Uchwała Sądu Najwyższego cała izba SN z dnia 13 stycznia 1978 r.III CZP 30/77).
Orzekając o wspólnym mieszkaniu, sąd w pierwszej kolejności powinien kierować się dobrem małoletnich dzieci.
Należy pamiętać, że orzeczenie o sposobie korzystania z mieszkania jest to orzeczeniem tymczasowym – na czas faktycznego wspólnego zamieszkiwania małżonków. Małżonek na podstawie rozstrzygnięcia o sposobie korzystania ze wspólnie zajmowanego mieszkania, wydanego na podstawie art. 58 § 2 k.r.o., nie uzyskuje prawa do lokalu, lecz jedynie faktyczną możliwość tymczasowego zamieszkiwania w tym lokalu w określony sposób, a w konsekwencji nie może bronić się tym uprawnieniem w późniejszym powództwie o eksmisje tak: wyrok SA w Gdańsku z 25.02.2011 r., I ACa 928/10, LEX nr 936510.
Adwokat Magdalena Wasilewska