Spełnienie przesłanek zawartych w art. 60 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego umożliwia uzyskanie alimentów od byłego małżonka.
Rozwód
Rozwiązanie przez sąd ważnie zawartego i istniejącego stosunku małżeńskiego stanowi okoliczność aktualizującą możliwość uzyskania alimentów od byłego małżonka. Uprawnienie to wynika z natury instytucji małżeństwa oraz z faktu, iż społeczne znaczenie małżeństwa wymaga, aby niektóre konsekwencje zawarcia takiego związku trwały także po jego rozwiązaniu. W trakcie trwania małżeństwa małżonkowie obowiązani są do wzajemnej pomocy w zakresie utrzymania. Obowiązek ten rozciąga się także (pod pewnymi warunkami) na czas po rozwiązaniu małżeństwa.
Wina za rozkład pożycia
Istotną kwestią określoną w orzeczeniu rozwodowym, a mającą wpływ na obowiązek alimentacyjny pomiędzy byłymi małżonkami, jest określenie winy lub jej braku w rozkładzie pożycia małżeńskiego.
Powszechnie znany jest fakt możliwości obciążenia obowiązkiem alimentacyjnym eksmałżonka wyłącznie winnego rozkładu pożycia małżeńskiego. Jeżeli rozwód pociąga za sobą pogorszenie się sytuacji materialnej niewinnego małżonka, małżonek winny rozkładu pożycia może zostać zobowiązany do przyczyniania się do zaspokajania usprawiedliwionych potrzeb drugiego współmałżonka, nawet jeżeli nie popadł on w niedostatek. Ocena usprawiedliwionych potrzeb należy do sądu i skupia się porównaniu sytuacji materialnej małżonka niewinnego po rozwodzie z sytuacją materialną, w której małżonek znajdowałby się gdyby małżeństwo nadal trwało. Wówczas sąd musi odpowiedzieć na pytanie czy i w jakim stopniu nastąpiło pogorszenie tej sytuacji w odniesieniu do małżonka niewinnego.
Kodeks rodzinny i opiekuńczy reguluje także kwestię alimentów byłych małżonków w sytuacji, gdy żaden z małżonków nie został uznany za winnego rozkładu pożycia lub oboje zostali obarczeni taką winą. W tak ukształtowanej sytuacji o zaistnieniu obowiązku alimentacyjnego decyduje to, czy małżonek żądający alimentów popadł w niedostatek. Pojęcie niedostatku zależy od konkretnych okoliczności, jednak Sąd Najwyższy w licznych orzeczeniach stwierdzał, że nie chodzi tylko o sytuację całkowitego braku środków do życia i zaspokajania podstawowych potrzeb, ale także niedostatek obejmuje okoliczności związane z niemożnością podjęcie pracy zarobkowej w ogóle lub na poziomie umożliwiającym zaspokojenie potrzeb własnymi siłami. Środkami pomocy mogą być nie tylko pieniądze, ale także np. lekarstwa. Sąd orzekając w tym zakresie, bada także możliwości zarobkowe i majątkowe obu stron, a to oznacza, że alimenty mogą nie zostać orzeczone, pomimo niedostatku uprawnionego.
Wygaśnięcie obowiązku alimentacyjnego
Obowiązek alimentacyjny pomiędzy byłymi małżonkami wygasa:
– w momencie zawarcia przez uprawnionego do alimentów nowego małżeństwa , przy czym nie ma tutaj znaczenia zawarcie nowego małżeństwa przez zobowiązanego do spełniania obowiązku; pozostawanie przez uprawnionego małżonka w konkubinacie nie wpływa na wygaśniecie obowiązku alimentacyjnego;
– po upływie 5 lat od orzeczenie rozwodu w przypadku małżonka, który nie został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia – termin ten może zostać przedłużony przez sąd w uwagi na wyjątkowe okoliczności, do których można zaliczyć: długość pożycia małżonków, znaczne różnice w statusie materialnym po rozwodzie, obiektywne przyczyny uniemożliwiające lub ograniczające możliwości zarobkowe zobowiązanego, możliwość pomocy ze strony innych członków rodziny.
O obowiązku alimentacyjnym byłych współmałżonków orzekają sądy rejonowe, bez względu na wartość przedmiotu sporu, a zapadłe w tej kwestii orzeczenie może zostać zmienione w przypadku zmiany stanu faktycznego, a zatem możliwe są w tym zakresie powództwa o podwyższenie i obniżenie alimentów.
Autor: r.pr. Małgorzata Żabińska