Notariuszowi za dokonanie czynności notarialnych przysługuje wynagrodzenie określone na podstawie umowy ze stronami czynności, nie wyższe niż maksymalne stawki taksy notarialnej właściwe dla danej czynności (art. 5 ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. Prawo o notariacie). Wysokość tego wynagrodzenia określa rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 czerwca 2004 r. w sprawie maksymalnych stawek taksy notarialnej. Zatem zasadniczo wysokość wynagrodzenia notariusza za dokonanie danej czynności ustalana jest w umowie rejenta ze stroną, która zamierza dokonać czynności w formie aktu notarialnego. Jeśli jednak wysokość proponowanego przez notariusza wynagrodzenia jest dla strony zbyt wysoka, z uwagi na jej stan majątkowy, zarobkowy, to notariusz nie powinien z tej przyczyny odmówić dokonania żądanej czynności, a pouczyć stronę o możliwości złożenia wniosku o zwolnienie do kosztów wynagrodzenia notariusza oraz sposobie i trybie złożenia takiego wniosku (art. 80 § 3 i 3 ustawy Prawo o notariacie). Powinien także wskazać stronie przesłanki uzasadniające żądanie zwolnienia od kosztów wynagrodzenia.
Zgonie bowiem z treścią art. 6 §1 powoływanej ustawy – jeżeli strona czynności notarialnej nie jest w stanie bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny ponieść żądanego przez notariusza wynagrodzenia, może wystąpić z wnioskiem do sądu rejonowego właściwego ze względu na jej miejsce zamieszkania o zwolnienie w całości lub w części od ponoszenia tego wynagrodzenia. Jest to rozwiązanie analogiczne do instytucji zwolnienia od ponoszenia kosztów sądowych w postępowaniu cywilnym, zarówno w zakresie przesłanek, jak i trybu rozpoznawania takiego wniosku. Bowiem przesłanką uzyskania sądowego zwolnienia od kosztów wynagrodzenia notariusza jest sytuacja majątkowa, zarobkowa i osobista strony oaz – potrzeba dokonania czynności notarialnej.
Strona we wniosku o zwolnienie od kosztów wynagrodzenia notariusza, kierowanym do sądu rejonowego właściwym ze względu na jej miejsce zamieszkania (jednakże wyznaczenie notariusza może nastąpić poza właściwością miejscową sądu rejonowego) – musi wykazać, że rzeczywiście zapłata wynagrodzenia notariuszowi stanowiłaby uszczerbek dla utrzymania koniecznego dla stronu i jej rodziny. Zatem – wystąpienie z wnioskiem wymaga dołączenia oświadczenia obejmującego dokładne dane o stanie rodzinnym, majątku i dochodach, które wskazują, że wnioskodawca nie jest w stanie bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny ponieść kosztów żądanego przez notariusza wynagrodzenia – formularz zgodnie ze wzorem zawartym w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z 31.01.2006 r. w sprawie określenia wzoru oświadczenia o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania osoby fizycznej ubiegającej się o zwolnienie od kosztów sądowych w postępowaniu cywilnym. Wszelkie okoliczności, powoływane we wniosku, winny być poparte stosownymi dowodami w postaci dokumentów.
Ponadto – co się tyczy drugiej przesłanki uzyskania zwolnienie od kosztów wynagrodzenia notariusza – we wniosku strona winna wykazać, że zachodzi potrzeba dokonania czynności notarialnej. Oceny zaistnienia tej przesłanki sąd dokonuje samodzielnie, na podstawie informacji zawartych we wniosku (nie zwraca się o opinię do właściwej RIN), a będzie ona spełniona w sytuacjach, w których strona jest zobowiązana dokonać żądanej czynności w formie notarialnej. Jednakże – nie zachodzi potrzeba dokonania czynności przez notariusza, jeżeli ten sam skutek strona może uzyskać w innym trybie (np. poświadczenie za zgodność z oryginałem dokumentu – takiego poświadczenia może dokonać pełnomocnik – adwokat lub radca prawny reprezentujący stronę d danej sprawie). Zatem we wniosku strona powinna wykazać, poza brakiem środków na poniesienie kosztów wynagrodzenia notariusza, także – interes prawny w dokonaniu czynności notarialnej.
Jeśli sąd uzna, że spełnione są obydwie przesłanki – uwzględni wniosek wydając stosowne postanowienie w przedmiocie zwolnienia od kosztów i wyznacza notariusza do dokonania żądanej przez stronę czynności notarialnej. Za stronę zwolnioną od ponoszenia wynagrodzenia za dokonaną czynność notarialną wynagrodzenie ponosi Skarb Państwa.
Adwokat Agnieszka Zielińska-Heluszka