Istnieją różne rodzaje obowiązku alimentacyjnego. W ustawie – Kodeks rodzinny i opiekuńczy uregulowane zostały m.in. alimenty należne jednemu małżonkowi od drugiego małżonka po orzeczeniu rozwodu, świadczenia alimentacyjne, których celem jest zaspokajanie bieżących potrzeb rodziny w trakcie małżeństwa, a także alimenty należne dzieciom od rodziców (tytułem partycypacji w kosztach ich utrzymania i wychowania). W niniejszym artykule przedstawiona zostanie ostatnia z tych regulacji, tj. tematyka świadczeń alimentacyjnych należnych dzieciom od ich rodziców.
Zgodnie z art. 135 ustawy – Kodeks rodzinny i opiekuńczy, każdy z rodziców zobowiązany jest do partycypacji w kosztach utrzymania i wychowania swoich dzieci. Obowiązek alimentacyjny rodzica wobec dziecka powstaje z chwilą urodzenia dziecka i nie jest zależny od tego, czy dziecko pozostaje w niedostatku czy też nie. Przesłanką powstania obowiązku alimentacyjnego rodzica względem dziecka jest niezdolność dziecka do samodzielnego utrzymywania się. Obowiązek ten trwa zatem do chwili osiągnięcia przez dziecko zdolności do samodzielnego utrzymywania się. Może to nastąpić z chwilą osiągnięcia przez dziecko pełnoletności. Może to nastąpić później, przykładowo jeśli dziecko pobiera naukę. Może to również nastąpić przed uzyskaniem przez dziecko 18. roku życia, jednak od małoletniego dziecka nie można wymagać, aby utrzymywało się samodzielnie. Bez znaczenia pozostaje fakt, czy dziecko pochodzi ze związku małżeńskiego czy też nie, a także fakt, czy rodzice dziecka pozostają w związku małżeńskim czy też są po rozwodzie. Jednak w przypadku orzekania przez sąd o obowiązku alimentacyjnym rodzica względem dziecka w wyroku rozwodowym, sąd może takie rozstrzygnięcie wydać jedynie na rzecz małoletniego dziecka rozwodzących się rodziców.
Koszty utrzymania dziecka to koszty niezbędne do zaspokajania jego normalnych, bieżących potrzeb materialnych, tj. do zapewnienia mu wyżywienia, ubrania, mieszkania czy leczenia, a także koszty niezbędne do zaspokajania określonych potrzeb niematerialnych dziecka, takich jak potrzeby kulturalne czy religijne. Z kolei koszty wychowania dziecka stanowią koszty, które są niezbędne do zapewnienia dziecku prawidłowego rozwoju fizycznego i duchowego odpowiedniego do jego wieku i uzdolnień. Są to zatem koszty, które są niezbędne do zapewnienia dziecku m.in. odpowiedniego wykształcenia, przygotowania do życia w społeczeństwie, rozwijania zainteresowań kulturalnych i uzdolnień czy udziału w życiu religijnym.
Celem przedmiotowej regulacji jest zaspokajanie teraźniejszych lub przyszłych potrzeb uprawnionego dziecka. Nie może być mowy o przyznaniu przez sąd tego rodzaju świadczeń alimentacyjnych za okres sprzed wytoczenia powództwa, chyba że pozostały niezaspokojone potrzeby dziecka z przeszłości. Jeśli uprawnione z tego tytułu dziecko (w przypadku dziecka małoletniego – jego przedstawiciel ustawowy, a więc zwykle drugi rodzic) nie wystąpi z roszczeniem o zaspokojenie takich potrzeb w odpowiednim czasie, obowiązek alimentacyjny rodzica za okres sprzed wytoczenia powództwa wygasa.
Wysokość alimentów należnych dziecku od rodzica zależy od usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego dziecka, a także od możliwości zarobkowych i majątkowych rodzica będącego osobą zobowiązaną do uiszczania alimentów. Istotne są tu możliwości zarobkowe, a nie faktycznie uzyskiwane dochody. Zasadą jest, że dzieci mają prawo do równej stopy życiowej co ich rodzice, nawet gdy żyją w rozłączeniu. W konsekwencji, rodzice powinni zapewnić dzieciom warunki materialne odpowiadające warunkom, w jakich sami żyją. Jednak zasada równej stopy życiowej nie oznacza automatycznego podziału osiąganych przez rodziców dochodów. Jej istotą jest zbliżone z rodzicami zaspokajanie usprawiedliwionych potrzeb dzieci, przy uwzględnieniu w szczególności ich wieku, stanu zdrowia czy kierunku nauki.
Dostarczanie przez zobowiązanego rodzica środków utrzymania lub wychowania (alimentów) przybrać może postać świadczeń pieniężnych lub następować może w naturze. W praktyce najczęściej przybiera ono formę świadczeń pieniężnych. Wykonanie obowiązku alimentacyjnego względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie, może polegać także, w całości albo w części, na osobistych staraniach o jego utrzymanie lub wychowanie. W takim wypadku świadczenie alimentacyjne drugiego zobowiązanego rodzica polega na pokrywaniu, odpowiednio w całości lub w części, kosztów utrzymania lub wychowania uprawnionego dziecka.
Rodzice są zwolnieni ze świadczeń alimentacyjnych względem dziecka w takim zakresie, w jakim dochody z majątku dziecka wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania, co jednak nie dotyczy substancji tego majątku. Rodzice są również zwolnieni z obowiązku alimentacyjnego względem dziecka w takim zakresie, w jakim może ono zaspokoić swoje usprawiedliwione potrzeby z innych źródeł, którymi są przykładowo:
dochody uzyskiwane z majątku rodzeństwa, z którym dziecko wychowuje się razem,
pobierana renta rodzinna na podstawie przepisów o ubezpieczeniu społecznym lub renta pobierana na podstawie umowy ubezpieczenia,
pobierane przez dziecko stypendium,
uzyskiwane przez dziecko dochody z pracy, w takim zakresie, w jakim, mając takie zarobki, dziecko powinno przyczyniać się do pokrywania kosztów utrzymania rodziny, jeśli mieszka z rodzicami.
Radca prawny Ewa Buczek