Własność to prawnie zagwarantowana możliwość pełnego rozporządzania jakąś rzeczą. Przede wszystkim właściciel względem rzeczy ma uprawnienia do jej posiadania, używania, pobierania pożytków i innych dochodów z rzeczy, zbycia, przetworzenia, zużycia lub zniszczenia. Granicami korzystania z rzeczy są przepisy ustaw, zasady współżycia społecznego i społeczno-gospodarcze przeznaczenie danej własności. Własność – jako cywilne prawo podmiotowe zbywalne – powstaje, przechodzi na inne podmioty oraz wygasa. Zmiany w prawie własności następują na podstawie zdarzeń prawnych, z którymi obowiązujące przepisy wiążą wyraźnie skutek w postaci powstania, przejścia lub wygaśnięcia własności. Kwestia nabycia, przejścia i utraty prawa własności jest regulowana przez wiele gałęzi obowiązującego prawa. Do zdarzeń tych dochodzi zatem nie tylko na podstawie regulacji cywilnych, ale również administracyjnych, a nawet karnych.
Nabycie własności w prawie cywilnym może nastąpić na podstawie :
umowy sprzedaży
Przez umowę sprzedaży sprzedawca zobowiązuje się przenieść na kupującego
własność rzeczy i wydać mu rzecz, a kupujący zobowiązuje się rzecz odebrać i
zapłacić sprzedawcy cenę.
umowy zamiany
Przez umowę zamiany każda ze stron zobowiązuje się przenieść na drugą stronę własność rzeczy w zamian za zobowiązanie się do przeniesienia własności innej rzeczy.
umowy darowizny
Przez umowę darowizny darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku.
Innymi sposobami nabycia własności są:
Zasiedzenie
Nabycie lub utrata własności na skutek długotrwałego wykonywania prawa przez
osobę nieuprawnioną – o tym szerzej w dalszej części wykładu
Przemilczenie
Nabycie lub utrata własności na skutek niewykonywania prawa przez osobę uprawnioną
przez okres przewidziany w ustawie. Na przykład pieniądze, papiery
wartościowe, kosztowności oraz rzeczy mające wartość naukową lub artystyczną,
które nie zostaną przez uprawnionego odebrane w ciągu roku od dnia wezwania go
przez właściwy organ, a w razie niemożności wezwania – w ciągu 2 lat od ich
znalezienia – stają się własnością Skarbu Państwa.
Znalezienie
Rzecz znalezioną należy oddać staroście, który wzywa właściciela do odbioru
rzeczy. Znalazcy przysługuje 10 proc. znaleźnego, jeżeli zaś właściciel nie
zgłosi się w ciągu roku (lub dwóch lat, gdy nie można go zawiadomić),
przechodzi na niego własność rzeczy z wyjątkiem pieniędzy, kosztowności i
innych szczególnie wartościowych rzeczy. Zasady tej nie stosuje się do rzeczy
znalezionej w budynku publicznym albo w innym budynku lub pomieszczeniu
otwartym dla publiczności ani w razie znalezienia rzeczy w wagonie kolejowym,
na statku lub innym środku transportu publicznego. Znalazca obowiązany
jest w tych wypadkach oddać rzecz zarządcy budynku lub pomieszczenia albo
właściwemu zarządcy środków transportu publicznego, a ten postąpi z rzeczą zgodnie
z właściwymi przepisami.
Pobieranie pożytków naturalnych
Uprawniony do pobierania pożytków naturalnych rzeczy (np. owoców z drzewa) nabywa ich własność przez odłączenie ich od rzeczy.
Akcesja: połączenie, pomieszanie, przetworzenie
Wszystko, co połączone z nieruchomością, należy do właściciela nieruchomości. W przypadku ruchomości sytuacja przedstawia się odmiennie: jeżeli nakład pracy jest większy niż wartość materiałów, z których rzecz wytworzono – nowo powstała rzecz należy do wytwórcy.
Jeżeli wytwórca zaś był w złej wierze albo nakład pracy jest mniejszy niż wartość rzeczy – rzecz należy do właściciela materiałów. Jeśli rzeczy zostały tak pomieszane, iż nie sposób ich rozłączyć, rzecz staje się przedmiotem współwłasności, chyba że jedna z rzeczy jest oczywiście więcej warta niż pozostałe, wtedy jej właściciel przejmuje wszystko.
W drodze dziedziczenia
Prawa i obowiązki majątkowe zmarłego przechodzą z chwilą jego śmierci na jedną lub kilka osób. Spadkobierca nabywa spadek z chwilą otwarcia spadku.
Przyrost w prawie wodnym (oderwisko, przymulisko, osypisko, powstanie wyspy)
Jeżeli śródlądowa woda powierzchniowa płynąca lub wody morza terytorialnego albo morskie wody wewnętrzne zajmą trwale, w sposób naturalny, grunt niestanowiący własności właściciela wody, grunt ten staje się własnością właściciela wody. Wyspy oraz przymuliska powstałe w sposób naturalny na wodach powierzchniowych stanowią własność właściciela wody. Starorzecza oraz grunt powstały w wyniku wykonania budowli regulacyjnych pozostają własnością dotychczasowego właściciela wody. Grunt powstały na skutek trwałego, naturalnego lub sztucznego odkładu na obszarach wód morza terytorialnego lub morskich wód wewnętrznych pozostaje własnością Skarbu Państwa.
Na podstawie majątkowej umowy małżeńskiej
Małżonkowie mogą przez umowę zawartą w formie aktu notarialnego wspólność ustawową rozszerzyć lub ograniczyć albo ustanowić rozdzielność majątkową lub rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków (umowa majątkowa). Umowa taka może poprzedzać zawarcie małżeństwa.
Na podstawie konstytutywnego orzeczenia sądowego
Na przykład orzeczenia o przepadku przedmiotów zajętych przez organ celny oraz o zniesieniu współwłasności. W przypadku tego drugiego z chwilą uprawomocnienia się postanowienia przyznającego dotychczasowym współwłaścicielom części lub jednemu z nich całość rzeczy, własność przechodzi na uczestników wskazanych w postanowieniu.
W toku egzekucji sądowej
Zajęte ruchomości i nieruchomości sprzedaje komornik. Sprzedaż ruchomości odbywa się w drodze sprzedaży z wolnej ręki, sprzedaży pozalicytacyjnej oraz sprzedaży licytacyjnej. W przypadku dwóch pierwszych sposobów własność przechodzi na nabywcę z momentem podpisania umowy sprzedaży. Natomiast w przypadku sprzedaży licytacyjnej sprzedaż ruchomości na rzecz nabywcy dochodzi do skutku z chwilą przybicia udzielonego przez komornika. Komornik udziela przybicia osobie ofiarującej najwyższą cenę. Nabywca staje się właścicielem nabytych ruchomości po uprawomocnieniu się przybicia i zapłaceniu całej ceny. W przypadku nieruchomości sprzedawanej przez komornika w drodze licytacji publicznej własność przenosi na nabywcę prawomocne postanowienie sądu o przysądzeniu. Od chwili uprawomocnienia się postanowienia o przysądzeniu własności na rzecz nabywcy należą do niego pożytki z nieruchomości.
Radca prawny
Stanisław Proszak