Pod pojęciem alimentów rozumie się m.in. świadczenia alimentacyjne, których celem jest zaspokajanie bieżących potrzeb rodziny w trakcie małżeństwa, alimenty należne jednemu małżonkowi od drugiego po rozwodzie, a także świadczenia alimentacyjne należne tytułem przyczyniania się do zaspokajania potrzeb wspólnych małoletnich dzieci małżonków po rozwodzie. Pierwsze dwa przypadki dotyczą świadczeń alimentacyjnych pomiędzy małżonkami (w trakcie związku małżeńskiego albo rozwiedzionymi). Ostatnia sytuacja to alimenty należne małoletnim dzieciom rozwiedzionych małżonków. W niniejszym artykule przedstawiona zostanie tematyka świadczeń alimentacyjnych pomiędzy małżonkami.
Obowiązek przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny w trakcie małżeństwa nie jest tożsamy z obowiązkiem alimentacyjnym pomiędzy małżonkami po rozwodzie. Jednak obowiązki te wykazują pewne podobieństwa. Świadczenia należne jednemu małżonkowi od drugiego w trakcie małżeństwa, służące zaspokajaniu usprawiedliwionych, bieżących potrzeb uprawnionego małżonka, mają jedynie alimentacyjny charakter, a nie są alimentami sensu stricto.
Celem regulacji zawartej w art. 27 ustawy – Kodeks rodzinny i opiekuńczy jest zaspokajanie teraźniejszych lub przyszłych potrzeb małżonka uprawnionego. Nie może być mowy o zasądzeniu tego rodzaju świadczeń alimentacyjnych za okres sprzed wytoczenia powództwa, chyba że pozostały niezaspokojone potrzeby jednego małżonka z przeszłości lub małżonek uprawniony zaciągnął zobowiązania względem osoby trzeciej właśnie na pokrycie kosztów utrzymania. Jeśli małżonek uprawniony z tego tytułu nie wystąpi z roszczeniem o zaspokojenie takich potrzeb w odpowiednim czasie, obowiązek przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny za okres sprzed wytoczenia powództwa wygasa. Obowiązek taki wygasa również w razie rozwiązania małżeństwa przez rozwód.
Wysokość świadczeń alimentacyjnych z tego tytułu zależy od usprawiedliwionych potrzeb osoby, której świadczenia te są należne, a także od możliwości zarobkowych i majątkowych zarówno tej osoby, jak i osoby zobowiązanej do ich uiszczania. Istotne są możliwości zarobkowe, a nie faktycznie uzyskiwane dochody.
W podobny sposób ustala się wysokość alimentów przysługujących jednemu z byłych małżonków od drugiego małżonka po rozwodzie. Są one należne w wysokości odpowiadającej usprawiedliwionym potrzebom uprawnionego byłego małżonka oraz możliwościom zarobkowym i majątkowym zobowiązanego. Ich celem jest dostarczenie środków utrzymania małżonkowi uprawnionemu. Jednak możliwość ubiegania się o alimenty po orzeczeniu rozwodu obwarowana jest szeregiem przesłanek.
W pierwszym przypadku były małżonek, który znajduje się w niedostatku, może żądać od drugiego małżonka takich alimentów, jedynie jeśli małżonek występujący z takim żądaniem nie został uznany w wyroku rozwodowym za wyłącznie winnego rozkładu pożycia małżeńskiego. Zatem były małżonek będący w niedostatku może żądać od drugiego małżonka alimentów w przypadku następujących orzeczeń rozwodu: bez orzekania o winie, w przypadku orzeczenia rozwodu z winy obu stron lub w przypadku orzeczenia, że wyłącznie winnym rozkładu pożycia małżeńskiego jest drugi małżonek. W ostatnim z tych przypadków, tj. jeśli rozwód został orzeczony z wyłącznej winy drugiego małżonka, małżonek uznany za niewinnego, aby otrzymać alimenty od małżonka wyłącznie winnego, nie musi znajdować się w niedostatku. W takim bowiem wypadku, pod warunkiem że rozwód pociąga za sobą istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego, małżonkowi niewinnemu należą się od drugiego małżonka (uznanego za wyłącznie winnego rozkładu pożycia małżeńskiego) alimenty, nawet jeśli małżonek niewinny nie znajduje się w niedostatku.
Obowiązek alimentacyjny orzeczony po rozwodzie wygasa w przypadku zawarcia przez małżonka uprawnionego z tego tytułu kolejnego związku małżeńskiego. Ponadto w przypadku, w którym małżonkiem zobowiązanym z tego tytułu jest małżonek, który nie został uznany za winnego rozkładu pożycia małżeńskiego, obowiązek alimentacyjny wygasa z upływem pięciu lat od orzeczenia rozwodu. Jednak w takim wypadku, ze względu na wyjątkowe okoliczności, sąd na żądanie małżonka uprawnionego może przedłużyć czas trwania obowiązku alimentacyjnego.
radca prawny Ewa Buczek