Bycie stroną w postępowaniu cywilnym związane jest z koniecznością ponoszenia określonych – często sporych – kosztów. Samo wniesienie pozwu wymaga od strony uiszczenia opłaty sądowej, która w wielu wypadkach może być znaczna. Brak uiszczenia tej opłaty spowoduje zwrot pisma. Inny przykładem może być konieczność pokrycia zaliczki na opinię biegłego, która jest niezbędna do ustalenia istotnych dla strony faktów. Okoliczności te powodują, że w niektórych sytuacjach dana osoba nie będzie w stanie ponieść kosztów procesu, pomimo potrzeby dochodzenia życiowo ważnych dla niej spraw. W takiej sytuacji, może ona ubiegać się o zwolnienie od kosztów sądowych.
Jak ubiegać się o zwolnienie od kosztów sądowych w sprawach cywilnych?
Zwolnienie od kosztów sądowych zostało uregulowane w artykułach od 94 do 118 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. Osoba fizyczna, aby mogła ubiegać się o zwolnienie musi złożyć oświadczenie, z którego wynikać będzie, że nie jest w stanie ponieść kosztów sądowych bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny. Stosowany wniosek w tym zakresie można złożyć zarówno przed wszczęciem postępowania, jak i w jego trakcie. Przepisy dopuszczają możliwość złożenia wniosku w formie pisemnej lub ustnie do protokołu. Wniosek taki jest zwolniony od opłat. Wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych może być wnioskiem o zwolnienie strony od ponoszenia kosztów sądowych w całości lub w określonej we wniosku części. Pamiętać należy, że do wniosku należy dołączyć oświadczenie obejmujące szczegółowe dane o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania osoby ubiegającej się o zwolnienie od kosztów. Oświadczenie takie sporządzić należy według ustalonego wzoru dostępnego w budynkach sądu lub na stronach internetowych Ministerstwa Sprawiedliwości.
Jaki może być zakres zwolnienia od kosztów sądowych?
Strona może zostać zwolniona od kosztów w całości lub w części. Zakres zwolnienia zależy od możliwości majątkowych danej osoby podlegającej ocenie sądu. W przypadku zwolnienia w całości, strona nie uiszcza opłat sądowych i nie ponosi wydatków. Natomiast zwolnienie w części może polegać na zwolnieniu od poniesienia albo ułamkowej lub procentowej ich części, albo określonej ich kwoty, albo niektórych opłat lub wydatków np. opłaty od pozwu lub apelacji. Może też polegać na przyznaniu zwolnienia co do pewnej części roszczenia lub co do niektórych roszczeń dochodzonych łącznie. W tym przypadku roszczenia te lub ich części sąd oznacza w postanowieniu o przyznaniu częściowego zwolnienia od kosztów sądowych.
Ponowny wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych
Na postanowienie odmawiające zwolnienia od kosztów sądowych przysługuje zażalenie, które również zwolnione jest z ponoszenia opłaty. Co istotne, w przypadku oddalenia wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych nie można ponownie domagać się zwolnienia powołując się na te same okoliczności, które stanowiły uzasadnienie oddalonego wniosku. Jeżeli jednak sytuacja faktyczna strony w sposób istotny uległa zmianie, wówczas strony może ponownie ubiegać się o zwolnienie od ponoszenia kosztów sądowych i to pomimo tego, iż jej wcześniejszy wniosek został przez sąd prawomocnie oddalony.
radca prawny Tomasz Jarczyk