Wydziedziczenie jest niczym innym jak pozbawieniem prawa do zachowku. Zachowkiem zaś jest uprawnienie, które ma na celu ochronę prawa do spadku, jakie przysługuje osobom do niego powołanym. Do osób tych – zgodnie z przepisami ustawy Kodeksu Cywilnego – zaliczyć należy: małżonka spadkodawcy, dzieci spadkodawcy jak również jego wnuki (jeżeli dzieci spadkodawcy już nie żyją) oraz rodziców (jeżeli spadkodawca nie posiadał dzieci własnych). Innymi słowy zachowek ma chronić najbliższych członków rodziny zmarłego poprzez zapewnienie im udział w majątku spadkowym niezależnie od woli wyrażonej przez spadkodawcę. Uprawniony do zachowku może, zatem żądać zapłaty określonej sumy pieniężnej od osób, które zamiast niego uzyskały prawa do spadku.
Nie bez znaczenia dla skuteczności wydziedziczenia pozostaje również art. 1008 wskazanej powyżej ustawy, który stanowi katalog zamknięty okoliczności uzasadniających pozbawienie prawa do zachowku, a mianowicie są nimi sytuacje gdy: uprawniony do zachowku wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego, dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci lub też uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych. Odnosząc się do powyższego pamiętać jednak należy, iż spadkodawca nie może wydziedziczyć uprawnionego do zachowku, jeżeli mu przebaczył, jak również nie może wydziedziczyć uprawnionego do zachowku częściowo (tj. pozbawić do jedynie części zachowku). Spadkodawca nie może też wydziedziczyć uprawnionego do zachowku pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu (np. spadkobierca zostanie wydziedziczony, jeżeli nie zmieni swojego dotychczasowego zachowania w określonym czasie).
Aby dyspozycja spadkodawcy o wydziedziczeniu osoby bliskiej była „skuteczna”, musi wynikać z treści testamentu, a ponadto winna zawierać konkretyzację przyczyn wydziedziczenia, o których wspomniano powyżej. Koniecznym zatem staje się szczegółowe przedstawienie i opisanie przez spadkodawcę zachowania osoby, którą chce pozbawić prawa do zachowku (tj. wydziedziczyć).
Ostatecznie – a co w tym wypadku jest szczególnie istotne – wydziedziczenie nie tylko pozbawia osoby uprawnione prawa do zachowku, lecz również pozbawia osoby te prawa powołania do spadku, czyli pozbawia je zdolności do dziedziczenia po określonym spadkodawcy. Reasumując, osoba wydziedziczona jest w efekcie traktowana tak, jakby nie dożyła chwili otwarcia spadku.
Piotr Lewandowski