W pierwszej kolejności należy zaznaczyć, że małoletnie dziecko nie może samodzielnie zadecydować, czy przyjąć lub odrzucić spadek. Oświadczenie o odrzuceniu spadku może złożyć jedynie osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych, którą nabywa się m.in. z chwilą uzyskania pełnoletniości. Dziecko, które nie ukończyło 13 lat jest osobą nie mającą zdolności do czynności prawnych, a czynności przez nie dokonywane są nieważne. Dopiero z chwilą ukończenia 13 lat dziecko uzyskuje ograniczoną zdolność do czynności prawnych. Dodatkowo należy zaznaczyć, iż za wyjątkiem przypadków przewidzianych w ustawie to aby czynność prawna dokonana przez dziecko była ważna i skuteczna potrzebna jest zgoda jego przedstawiciela ustawowego. Jednakże na gruncie obowiązujących przepisów oraz przypadków opisanych w orzecznictwie Sądu Najwyższego są czynności dla dokonania, których prócz zgody rodzica niezbędna jest także zgoda sądu.
Istotne jest to, iż na podstawie art. 101§1 k.r.o. rodzice obowiązani są sprawować z należytą starannością zarząd majątkiem dziecka pozostającego pod ich władzą rodzicielską. Natomiast pojęcie ,,zarząd” oznacza dokonywanie czynności faktycznych, prawnych i procesowych związanych z majątkiem dziecka. W tym przepisie został określony zwykły zarząd. Natomiast ustawodawca prócz zwykłego zarządu przewidział również czynności prawne przekraczające zakres zwykłego zarządu, lecz nie stworzył katalogu takich czynności. W tym przypadku to w orzecznictwie można odnaleźć przykłady takich czynności. Według Sądu Najwyższego odrzucenie spadku jest właśnie czynnością przekraczającą zakres zwykłego zarządu (tak m.in. w Postanowieniu SN z dnia 13.11.1998r.,II CKU 64/98, LEX nr 1215083).
Jest to o tyle ważne, gdyż rodzicie by odrzucić spadek w imieniu dziecka muszą zwrócić się do sądu opiekuńczego, by ten zezwolił na dokonanie tej czynności. Zgodnie z art. 101§3 k.r.o. rodzice bowiem nie mogą dokonać czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu ani też wyrazić zgody na dokonywanie takich czynności przez dziecko bez zezwolenia sądu opiekuńczego.
Rodzic w imieniu małoletniego dziecka winien w pierwszej kolejności zwrócić się do sądu opiekuńczego, którym jest sąd rodzinny miejsca zamieszkania małoletniego, a w braku miejsca zamieszkania sąd opiekuńczy miejsca pobytu dziecka w celu wyrażenia zgody na odrzucenie spadku przez dziecko. Należy również pamiętać, że by skutecznie odrzucić spadek należy prócz warunków przedstawionych powyżej trzeba także uczynić to w terminie ustawowym.
Zgodnie z art. 1015§1 k.c. oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania. Termin 6-miesięczny należy liczyć od momentu dowiedzenia się przedstawiciela ustawowego dziecka o powołaniu małoletniego do dziedziczenia. Ponadto z uwagi na konieczność wystąpienia rodzica do sądu opiekuńczego o wyrażenie zgody na odrzucenie spadku i związany z tym upływ czasu Sąd Najwyższy wypowiedział się w tej kwestii i uznał, że: Złożenie wniosku o zezwolenie na odrzucenie spadku w imieniu małoletniego powoduje zawieszenie – na czas trwania postępowania – biegu terminu określonego w art. 1015 § 1 k.c. (Postanowienie SN z dnia 20.11.2013r., I CSK 329/13, OSNC 2014/9/93).
Reasumując rodzic z chwilą dowiedzenia się o powołaniu do spadku małoletniego winien w terminie 6 miesięcy wystąpić do sądu opiekuńczego o zgodę na odrzucenie spadku przez dziecko, by móc odrzucić spadek w imieniu dziecka w terminie ustawowym.
radca prawny Stanisław Proszak