Notariuszowi za dokonanie czynności notarialnych przysługuje wynagrodzenie określone
na podstawie umowy ze stronami czynności, nie wyższe niż maksymalne stawki taksy
notarialnej właściwe dla danej czynności (art. 5 ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. Prawo o
notariacie). Wysokość tego wynagrodzenia określa rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości
z dnia 28 czerwca 2004 r. w sprawie maksymalnych stawek taksy notarialnej. Zatem
zasadniczo wysokość wynagrodzenia notariusza za dokonanie danej czynności ustalana jest w
umowie rejenta ze stroną, która zamierza dokonać czynności w formie aktu notarialnego. Jeśli
jednak wysokość proponowanego przez notariusza wynagrodzenia jest dla strony zbyt
wysoka, z uwagi na jej stan majątkowy, zarobkowy, to notariusz nie powinien z tej przyczyny
odmówić dokonania żądanej czynności, a pouczyć stronę o możliwości złożenia wniosku o
zwolnienie do kosztów wynagrodzenia notariusza oraz sposobie i trybie złożenia takiego
wniosku (art. 80 § 3 i 3 ustawy Prawo o notariacie). Powinien także wskazać stronie
przesłanki uzasadniające żądanie zwolnienia od kosztów wynagrodzenia.
Zgonie bowiem z treścią art. 6 §1 powoływanej ustawy – jeżeli strona czynności
notarialnej nie jest w stanie bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny
ponieść żądanego przez notariusza wynagrodzenia, może wystąpić z wnioskiem do sądu
rejonowego właściwego ze względu na jej miejsce zamieszkania o zwolnienie w całości lub w
części od ponoszenia tego wynagrodzenia. Jest to rozwiązanie analogiczne do instytucji
zwolnienia od ponoszenia kosztów sądowych w postępowaniu cywilnym, zarówno w zakresie
przesłanek, jak i trybu rozpoznawania takiego wniosku. Bowiem przesłanką uzyskania
sądowego zwolnienia od kosztów wynagrodzenia notariusza jest sytuacja majątkowa,
zarobkowa i osobista strony oaz – potrzeba dokonania czynności notarialnej.
Strona we wniosku o zwolnienie od kosztów wynagrodzenia notariusza, kierowanym do
sądu rejonowego właściwym ze względu na jej miejsce zamieszkania (jednakże wyznaczenie
notariusza może nastąpić poza właściwością miejscową sądu rejonowego) – musi wykazać, że
rzeczywiście zapłata wynagrodzenia notariuszowi stanowiłaby uszczerbek dla utrzymania
koniecznego dla stronu i jej rodziny. Zatem – wystąpienie z wnioskiem wymaga dołączenia
oświadczenia obejmującego dokładne dane o stanie rodzinnym, majątku i dochodach, które
wskazują, że wnioskodawca nie jest w stanie bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla
siebie i rodziny ponieść kosztów żądanego przez notariusza wynagrodzenia – formularz
zgodnie ze wzorem zawartym w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z 31.01.2006 r. w
sprawie określenia wzoru oświadczenia o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach
utrzymania osoby fizycznej ubiegającej się o zwolnienie od kosztów sądowych w
postępowaniu cywilnym. Wszelkie okoliczności, powoływane we wniosku, winny być
poparte stosownymi dowodami w postaci dokumentów.
Ponadto – co się tyczy drugiej przesłanki uzyskania zwolnienie od kosztów
wynagrodzenia notariusza – we wniosku strona winna wykazać, że zachodzi potrzeba
dokonania czynności notarialnej. Oceny zaistnienia tej przesłanki sąd dokonuje samodzielnie,
na podstawie informacji zawartych we wniosku (nie zwraca się o opinię do właściwej RIN), a
będzie ona spełniona w sytuacjach, w których strona jest zobowiązana dokonać żądanej
czynności w formie notarialnej. Jednakże – nie zachodzi potrzeba dokonania czynności przez
notariusza, jeżeli ten sam skutek strona może uzyskać w innym trybie (np. poświadczenie za
zgodność z oryginałem dokumentu – takiego poświadczenia może dokonać pełnomocnik –
adwokat lub radca prawny reprezentujący stronę d danej sprawie). Zatem we wniosku strona
powinna wykazać, poza brakiem środków na poniesienie kosztów wynagrodzenia notariusza,
także – interes prawny w dokonaniu czynności notarialnej.
Jeśli sąd uzna, że spełnione są obydwie przesłanki – uwzględni wniosek wydając
stosowne postanowienie w przedmiocie zwolnienia od kosztów i wyznacza notariusza do
dokonania żądanej przez stronę czynności notarialnej. Za stronę zwolnioną od ponoszenia
wynagrodzenia za dokonaną czynność notarialną wynagrodzenie ponosi Skarb Państwa.
Adwokat Agnieszka Zielińska-Heluszka