Dnia 9 lipca 2018 roku weszła w życie nowelizacja przepisów prawa cywilnego dotycząca terminów przedawnienia roszczeń. Nowelizacja w istotny sposób zmienia zarówno same terminy, jak również zasady przedawnienia roszczeń, wprowadzając przy tym odrębne regulacje w stosunku do roszczeń dochodzonych względem konsumentów.
W pierwszej kolejności należy wskazać, iż skróceniu uległ podstawowy termin przedawnienia roszczeń z 10 do 6 lat (art. 118 kodeksu cywilnego). Bez zmian pozostają dotychczasowe terminy przedawnienia roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej oraz dotyczące świadczeń okresowych (np. czynszu najmu) – 3 lata. Należy przy tym pamiętać, iż ww. terminy znajdą zastosowanie w przypadku gdy brak jest przepisów szczególnych w tym zakresie (dla przykładu należy chociażby wskazać, iż roszczenia z umowy o dzieło przedawniają się w terminie 2 lat od oddania dzieła, z kolei roszczenia z tytułu zachowku w terminie 5 lat od ogłoszenia testamentu).
Skróceniu z 10 do 6 lat uległ również termin przedawnienia roszczeń stwierdzonych prawomocnym orzeczeniem sądu lub innego organu powołanego do rozpoznawania spraw danego rodzaju albo orzeczeniem sądu polubownego, jak również roszczeń stwierdzonych ugodą zawartą przed sądem albo sądem polubownym albo ugodą zawartą przed mediatorem i zatwierdzoną przez sąd (art. 125 § 1 kodeksu cywilnego). Jeżeli stwierdzone w ten sposób roszczenie obejmuje świadczenia okresowe, roszczenie o świadczenie okresowe należne w przyszłości przedawnia się z upływem 3 lat.
Kolejną istotną zmianą wprowadzoną ustawą nowelizującą jest zmiana dotycząca obliczania terminu przedawnienia. Dotychczas koniec okresu przedawnienia przypadał równo po upływie określonego latami terminu. Obecnie, koniec terminu przedawnienia przypada na ostatni dzień roku kalendarzowego, chyba, że termin przedawnienia jest krótszy niż 2 lata (art. 118 zd. 2 kodeksu cywilnego). Powyższe, w praktyce oznacza, iż co do zasady termin przedawnienia ulega wydłużeniu do 31 grudnia danego roku kalendarzowego.
Wydaje się jednak, iż najistotniejszą zmianą z punktu widzenia przeciętnego Kowalskiego jest wprowadzenie regulacji dotyczącej badania przez Sąd z urzędu czy roszczenie przysługujące przeciwko konsumentowi nie uległo przedawnieniu. Dla przypomnienia należy wskazać, iż zgodnie z art. 221 kodeksu cywilnego za konsumenta uważa się osobę fizyczną dokonującą z przedsiębiorcą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową. Ustanowiony w art. 117 § 21 kodeksu cywilnego zakaz domagania się po upływie terminu przedawnienia zaspokojenia roszczenia przysługującego przeciwko konsumentowi, nie ma przy tym charakteru bezwzględnego. Stosownie do art. 1171 § 1 kodeksu cywilnego w wyjątkowych wypadkach Sąd może, po rozważeniu interesów stron, nie uwzględnić upływu terminu przedawnienia roszczenia przysługującego przeciwko konsumentowi, jeżeli wymagają tego względy słuszności. Korzystając z ww. uprawnienia sąd, powinien rozważyć w szczególności: długość terminu przedawnienia, długość okresu od upływu terminu przedawnienia do chwili dochodzenia roszczenia, charakter okoliczności, które spowodowały niedochodzenie roszczenia przez uprawnionego, w tym wpływ zachowania zobowiązanego na opóźnienie uprawnionego w dochodzeniu roszczenia (art. 117 1 § 2 Kodeksu cywilnego).
Mając na uwadze wprowadzone nowelizacją przepisy, należy pamiętać o przepisach przejściowych. Zasadą jest, iż do roszczeń, które powstały przed dniem wejścia w życie ustawy (9 lipca 2018r.) i w tym dniu jeszcze nieprzedawnionych stosuje się nowe przepisy. Jeżeli termin przedawnienia jest krótszy niż według przepisów dotychczasowych, jego bieg rozpoczyna się na nowo z dniem wejścia w życie nowych przepisów. Jeżeli jednak przedawnienie, którego bieg rozpoczął się przed dniem wejścia w życie nowej ustawy nastąpiłoby przy uwzględnieniu dotychczasowego terminu przedawnienia wcześniej, to wówczas przedawnienie następuje z upływem tego wcześniejszego terminu.
Odmiennie zostały przy tym uregulowane przepisy przejściowe w stosunku do roszczeń dotyczących konsumentów. I tak, do przysługujących konsumentowi roszczeń powstałych przed dniem wejścia w życie ustawy i w tym dniu jeszcze nieprzedawnionych, których terminy przedawnienia są określone w art. 118 i art. 125 § 1 kodeksu cywilnego stosuje się przepisy w brzmieniu dotychczasowym. Z kolei roszczenia przedawnione przysługujące przeciwko konsumentowi, co do których do dnia 9 lipca 2018r. nie podniesiono zarzutu przedawnienia, podlegają z tym dniem skutkom przedawnienia określonym w art. 117 § 2 1 kodeksu cywilnego, co w praktyce oznacza, iż Sądy zobligowane są do badania kwestii przedawnienia z urzędu.
radca prawny Zuzanna Kowol-Socha