Świadczenie pielęgnacyjne z tytułu rezygnacji z zatrudnienia dla współmałżonka osoby wymagającej opieki.
W świetle art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (dalej: u.ś.r.) świadczenie pielęgnacyjne z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej przysługuje:
1) matce albo ojcu,
2) opiekunowi faktycznemu dziecka,
3) osobie będącej rodziną zastępczą spokrewnioną w rozumieniu ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej,
4) innym osobom, na których zgodnie z przepisami ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy ciąży obowiązek alimentacyjny, z wyjątkiem osób o znacznym stopniu niepełnosprawności
– jeżeli nie podejmują lub rezygnują z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu sprawowania opieki nad osobą legitymującą się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności albo orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji.
W kontekście powyższego znaczne kontrowersje w praktyce organów administracji budzi przepis art. 17 ust. 5 pkt. 2 lit. a u.ś.r., stanowiący, iż świadczenie pielęgnacyjne nie przysługuje, w sytuacji gdy osoba wymagająca opieki pozostaje w związku małżeńskim. Gdyby przyjąć literalną wykładnię tego przepisu wniosek współmałżonka o przyznanie świadczenia, pomimo spełnienia wszystkich przesłanek z art. 17 ust. 1 u.ś.r., należałoby załatwić decyzją odmowną. Zaznaczyć jednak należy, iż decyzja taka w przypadku wniesienia odwołania zostałaby z dużą dozą prawdopodobieństwa zmieniona przez właściwe samorządowe kolegium odwoławcze, co wynika z dominującej linii orzecznictwa.
Wskazać należy, iż sądy administracyjne przyjmują, iż nieuprawniona jest taka wykładnia art. 17 ust. 5 pkt 2 lit. a w związku z art. 17 ust 1 ustawy o świadczeniach rodzinnych, w myśl której osoba sprawująca opiekę, na której ciąży obowiązek alimentacyjny, o którym mowa w art. 128 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, traci prawo do świadczenia (zasiłku dla opiekuna) z uwagi na fakt pozostawania osoby, nad którą sprawuje opiekę w związku małżeńskim (tak: wyrok WSA w Poznaniu z dn. 08.07.2015 r., sygn. akt IV SA/Po 170/15, wyrok WSA w Olsztynie z dnia 11 marca 2009 r., sygn. akt II SA/Ol 60/09, wyrok NSA z dnia 26 marca 2010 r., sygn. akt I OSK 1699/09, wyrok NSA z dnia 30 kwietnia 2010 r., sygn. akt I OSK 115/10, wyrok NSA z dnia 7 grudnia 2009 r., sygn. akt I OSK 723/09 oraz I OSK 722/09).
Pogląd, iż fakt pozostawania osoby wymagającej opieki w związku małżeńskim nie wyklucza możliwości uzyskania świadczenia pielęgnacyjnego uzyskał aprobatę w postanowieniu Trybunału Konstytucyjnego z dnia 1 czerwca 2010r. (sygn. akt P 38/09, publ. OTK-A 2010/5/53, Lex nr 602860). W uzasadnieniu postanowienia Trybunał wskazał , iż sądy administracyjne przyznały pierwszeństwo wykładni celowościowej i systemowej nad wykładnią językową uznając, iż pozostawanie w związku małżeńskim przez osobę wymagającą opieki nie powinno stanowić przesłanki odmowy przyznania prawa do świadczenia pielęgnacyjnego. Trybunał podzielił pogląd, iż stosowanie wykładni językowej powyższego przepisu jest niedopuszczalne, gdyż pozostaje w sprzeczności z podstawowymi wartościami konstytucyjnymi takimi, jak ochrona małżeństwa i dobra rodziny – art. 18 i art. 71 Konstytucji RP oraz równości wobec prawa – art. 32 Konstytucji RP. W ocenie TK, stosując wskazany przepis należy przyznać pierwszeństwo wykładni celowościowej i systemowej nad wykładnią językową.
Nadto, podkreślić należy, iż w orzecznictwie sądów administracyjnych utrwaliło się przekonanie, iż małżonek wykonujący opiekę nad drugim małżonkiem legitymującym się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności jest inną osobą w rozumieniu art.17 ust.1 pkt 2 ustawy, na której ciąży obowiązek alimentacyjny. W świetle treści art.130 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego małżonek jest osobą, która w pierwszej kolejności jest zobligowana do alimentowania współmałżonka. W świetle tego pominięcie współmałżonka jako osoby uprawnionej do świadczenia pielęgnacyjnego uznawane musi być jako rozwiązanie dyskryminujące i pozostające w sprzeczności z przesłankami aksjologicznymi i podstawowym ratio tegoż świadczenia. Skoro bowiem małżonek jest pierwszą osobą zobligowaną do alimentacji współmałżonka, to tym bardziej to właśnie on powinien mieć prawo do uzyskania prawa do świadczenia pielęgnacyjnego po uprzednim spełnieniu wymaganych przez ustawę kryteriów. Inne rozumienie tej kwestii byłoby nie tylko sprzeczne z przepisami prawa, lecz także z racjonalnym i logicznym rozumowaniem oraz z poczuciem sprawiedliwości. (tak: wyroki WSA w Olsztynie z 18 sierpnia 2011r., sygn. akt III SA/Ol 456/11, WSA w Łodzi z 10 kwietnia 2013., sygn. akt II SA/Łd 1239/12).
Wykładnia gramatyczna przepisu art.17 ust.5 pkt 2 lit.a ustawy o świadczeniach rodzinnych, często reprezentowana przez organy administracji, prowadziłaby do absurdalnego wniosku, że świadczenie pielęgnacyjne w związku z opieką nad niepełnosprawnym małżonkiem przysługiwałoby wyłącznie współmałżonkowi, który sam legitymuje się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności, czyli takiemu który nie może sprawować faktycznej opieki z uwagi na swoją własną niepełnosprawność i który sam wymaga opieki. (tak: wyroki WSA w Rzeszowie z 19.03.2013 r. sygn. II SA/Rz 1198/12, z 23.05.2012 r., sygn. II SA/Rz 283/12 i z 08.06.2012 r., sygn. II SA/Rz 387/12).
Wobec powyższego, fakt pozostawania współmałżonkiem nie niweczy możliwości ubiegania się o prawo do świadczenia pielęgnacyjnego z tytułu rezygnacji z zatrudnienia. W przypadku zaś uzyskania decyzji odmownej (na podstawie art. 17 ust. 5 pkt. 2 lit. a u.ś.r.), rekomendowanym działaniem jest złożenie odwołania do właściwego samorządowego kolegium odwoławczego.
radca prawny Joanna Szyjka-Matuszyk